آینده اندیشی از منظر اسلام
عنوان گزارش : آینده اندیشی از منظر اسلام (با بهره گیری
از تفاسیر قرآن کریم(
تحقیق، تنظیم و توضیح: سعید قربانی
ناشر: مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی ـ مؤسسه
آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی
تاریخ نشر: اسفندماه 1384
مقدمه
یکی از اهداف متعالی مکاتب آسمانی و در رأس آن ها
شریعت نبوی، پرورش جوامع انسانی آگاه و کمال گرا بوده است. آموزه های
وحیاتی این ویژگی را دارند که شاگردان مکتب خود را از انوار ملکوتی بهره مند
میسازند. افرادی که از ایـن آموزه ها بهره میگیرند آگاهانه انتخاب و عالمانه عمل
میکنند.
میر بیان علی ـعلیهالسلامـ میفرماید:
المومن ینظر بنور االله مؤمن بانورخدامینگرد.
نبیای الهی و اولیای کرام ـعلیهم السلامـکه سرشت
وجودیشان آمیخته با انوار الهی بوده،هماره تلاش نموده اند تا انسانها و جوامع بشری
را به درجاتی از شایستگی برسانندکه خود بتواننددر پرتو نورعلم وعقل بر سرنوشـت
وغایـات خـود تـأثیر مثبت گذارند.
عقل، که در تعابیر دینی ما رسول باطنی نامیده می شود،
کارآمدترین نیرویی است که راه سعادت و گمراهی را بـه انسـان هـا مینمایاند. چه زیبا
فرموده صادق آل محمدـعلیه مالسلامـکه:
العقلما عبدبه الرحمانو اکتسببه الجنان
عقله ما نچیزی است که با(کاربست) آن خداوند رحمان پرستیده
و بهشت(های سعادت ورستگاری) به دست میآید.
عقلی که در روایت اشاره به آن شد، چونان چراغی
تابناک، فراروی مؤمن قرار میگیرد تا او بتواند در آینده و پیامد امور بنگرد و راه
را بهتر ببیند.
سراسر قرآن و روایات مشحون است از تعالیم ارزنده و
حکمت های متعالی کـه در سـایه ی عمـل بـه آنهـا، بهتـرین سرنوشت برای جوامع بشری
رقم میخورد.
اگرچه خداوند متعال، دانایی غیب و ملکوت را به خود
اختصاص داد ه و در مراتب پایینتر، آن را در اختیار انبیا و اولیای خود قرار داده،
اما اراده نفرموده تا انسانهای عادی و توده مردم بدون راهنما و بلد راه، مسیر
سعادت را طی کنند. اینکه مشاهده میکنیم که انسان وقوفی بر آیندهی خود ندارد، یک
سنت و قانون الهی است تا با درک معارف الهی و تعالیم سازندهی وحیاتی، آگاهانه
انتخاب و طی طریق کند.
نوشتار حاضر، تلاشی برای فهم مفهوم آینده و حوزه های
فکری پیرامون آن در ساحت قرآن کریم است
گردآورنده این مجموعه، برای اینکه مطلبی را ناخواسته
به قرآن کریم نسبت نداده باشد ، تا خدای ناکرده حکم تفسـیر به رأی بر آن مرتبت
گردد، به نزدیکترین منابع شناخت کلام وحی یا همان تفاسیر متقن و متأخر شیعی مراجعه
کرده و با طرح موضوع، سؤالات خود را به محضر قرآن کریم عرضه داشته و چیزی نزدیک
بـه سیصـد مـدخل جمـع آوری کرده که این نوشتار، اولین مجموعه گردآوری شده از آنها
است.
امید، که با الطاف الهی، این کار به اسلوبی شایسته تر
تداوم یابد.
در معانی الاخبار از حمران بن اعین روایت آمده که گفت: من از امام باقر( ع) از ظهر بطن قرآن پرسیدم، فرمود: «منظور از ظاهر قرآن کسـانی هسـتند که قـرآن دربـاره
آن نـازل شـده منظور از بطن آن، آیندگانی هستند کـه عمل همان کسان را انجـام مـی
دهنـد قرآن شامل آنان میشود. »
1 .ارتباط فکری و عملی نسلها با
یکدیگر
قالوا بل نتبع ما الفینا علیه اباءنا اولو کان اباؤهم
لایعقلون شیئاً و لا یهتدون
میگویند: "نه! ما از آنچه پدران خود را بر آن
یافتیم، پیروی مینماییم". آیا اگر پدران آنها، چیزی نمیفهمیدند و هدایت نیافتند(باز
از آنها پیروی خواهند کرد)؟!
ـ بقره،170
توضیح
آیات زیادی در قرآن کریم وجود دارد که از ارتباط
مستقیم بین نسل ها پرده برمیدارند. در برخی آیات، یک نسـل بـه اعمال نسلهای بعدی
مؤاخذه میشود و در برخی دیگر یک نسل به اعمال نسل های پیشین مؤاخذه میشود و این از
عجیبترین مباحث قرآن کریم است که در این مجموعه، به برخی از اشکال ارتباط بین
نسلها اشاره میکنیم.
تفاسیر
المیزان ج 11 ،ص 7 :عمل انسان، با اعمال هر کس که با
او ارتباط دارد، مرتبط میشود؛ یعنی یا اعمـال آنهـا از عمل این متأثر گشته و یا
اعمال ایشان در عمل وی مؤثر بود ه است؛ و همچنین اعمـال انسـانهـای گذشـته بـا انسانهای
آینده و اعمال انسانهای آینده با انسانهای گذشته ارتباط دارد.
در بین گذشتگان، پیشوایانی بودند که یا مردم را هدایت
می کردند و یا گمراه میساختند و اعمال آنها در اعمـال آیندگان اثر داشته و ایشان
مسئول آنند؛ همچنان که در متأخرین، اتباع و دنبالهروهایی هستند که از غرور و فریب پیشوایان
گذشتهشان پرسش میشوند.
مؤاخذهی نسلها در قبال یکدیگر
المیزان ج 5 ،ص17 :مجتمع، کینونیت و وجودی دارد که
گذشتگان و آیندگان از افراد در آن مسـتهلک هسـتند و به همین جهت نسل موجود از آن
مؤاخذه میشود به سیئات گذشتگان؛ و مردگان مؤاخذه مـیشـوند بـه سـیئات زندگان؛ و
افرادی که اقدامی به گناه نکرده اند مؤاخذه میشوند به گناهان افرادی که مرتکب گناه
شده اند و ...
رسوخ سنتهای ناپسند در آینده
پرتوی از قرآن ج2 ،ص41 :با گذشت زمان و توارث و
تقالید، بدیها و زشتیها و سنن عقب مانده و پسـت کـه از آثار گامهای شیطان است،
راسختر میشود و راه تحرک و اندیشه آزاد را بر مقلدین و آیندگان میبندد.
نور ج 5 ،ص 386 :نیاکان در اعمال و رفتار آیندگان نقش
دارند "یعبد اباؤهم".
نور ج 1 ،ص 260 :آداب و عقاید نیاکان در آیندگان
اثرگذار است "ما الفینا علیـه اباءنـا"؛ انتقـال تجربـه و دانـش ارزش
است، ولی انتقال خرافات از نسل گذشته به نسل آینده، ضد ارزش است "اباؤهم
لایعقلون".
نمونه ج1،ص256 :در حقیقت همه اصول ادیان آسمانی را
میتوان در توحید و یگانهپرستی خلاصـه کـرد؛ تزلـزل ایـن اصل معادل است با از میان
رفتن دین. اگر مسأله گوسالهپرستی ساده تلقی میشد، شاید سنتی برای آیندگان میگشت
#کاشی سنتی