مبانی و مفاهیم دیده بانی

دیده بانی علوم و فناوری که در ادبیات مدیریت و کسب و کار از آن با نام “پویش محیطی” یاد میشود، عبارت از  ارزیابی انتقادی و مشاهدهی تغییرات محیط و درک پدیده ها از دیدگاه رخدادها، تصمیمگیری، گزینه ها و پیامدها و انواع آینده های بدیل است. این اصلاح در اواسط ده هی 60 میلادی توسط فرانسیس آگویلار، استاد دانشکدهی اقتصاد هاروارد و برای تشریح عمل مشاهده و گردآوری اطلاعات از بنگاه های رقیب و سایر کسب و کارها ابداع شد.

ردیابی مستمر رخدادهای محتمل در آینده، یکی از مهمترین فرایندهای مطالعات آیندهپژوهی است. این مرحلهی بسیار مهم از فرایند پژوهش آینده، اغلب در مجموعهی سیستم نادیده انگاشته میشود، حال آنکه دیده بانی بهعنوان مهمترین ابزار کشف آینده بهمنظور شناسایی آینده های بدیل سازمانها نقش انکارناپذیر دارد.

در حقیقت دیده بانی ابزاری است که تصمیمگیرندگان را قادر میسازد به نقش محیط خارجی و ارتباط آن با محیط درونی پی برده و با ایجاد رابطه بین بخشهای مختلف محیط و انتقال این درک به فرایندهای برنامهریزی، به تصمیمگیری راهبردی نایل آیند.

2 .دستاوردهای دیده بانی

• کشف روندها و رخدادهای علمی، فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که برای بنگاه های تجاری، مراکز تحقیقاتی و دولتها دارای اهمیت هستند؛

• شناسایی فرصتها و تهدیدهای راهبردی یا تغییرات محتمل کهتوسط روندها، رخدادها و رویدادها بیان میشوند؛

• بسط و گسترش تفکر آیندهمدار در میان جامعه و سایر نهادهای اجتماعی و سیاسی؛ و

• ارایهی سامانهی هشدار سریع به کارکنان و مدیران در مورد تلاقی و جدایی، کندی یا تسریع و پیچیدگی روندها، و اثرگذاری این جریانات بر اهداف دولتها و بنگاه های تجاری (کوتز 1985.(

3 .اهداف و ضرورتهای دیده بانی

• تدارک سامانهای برای سازماندهی جریان اطلاعات؛

• کشف روندهای علمی، فناورانه، اجتماعی و سیاسی و تبیین رویدادهای مهم برای یک بنگاه، سامانه یا کشور؛

• تدارک سامانهی هشدار سریع برای مدیران و سیاستگذاران بهمنظور ایجاد تغییر در شرایط؛

• ارایهی تعاریف دقیق از پتانسیل تهدید، فرصت و بیان تغییرات ناشی از روندها و رویدادها؛

• ترویج تفکر آیندهسازی در اندیشهی مدیریتی و انجام وظایف؛ و

• توانمندسازی تصمیمگیرندگان برای درک تغییرات جاری و بالقوه در راستای پیریزی راهبرد سازمانی.

دیده بانی : تعاریف

دیده بانی چیست و چه اهمیتی دارد؟

• کشف روندها و رخدادهای علمی، فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که از وجود تحولات آینده خبر میدهند؛

• شناسایی فرصتها، تهدیدات و تغییرات بالقوهای که برای سازمانها و دولتها اهمیت دارند؛

• بسط و گسترش تفکر آیندهمدار در میان کارشناسان و مدیران؛

• ارایهی سامانهی هشدار سریع به مدیران، کارشناسان و تصمیمگیرندگان استراتژیک در خصوص روندهایی که با یکدیگر تلاقی میکنند، از یکدیگر دور میشوند، تسریع مییابند، کند و مخفی میشوند یا پیچیده و دشوار میگردند؛

• طراحی و ایجاد راداری که بهصورت نظاممند، جهان و تحولات آن را پایش کرده و در خصوص تغییرات عمده و جزیی تازه و غیرمنتظره ارسال سیگنال میکند؛

• پایش اطلاعات راهبردی جهت تعیین راهبردهای سازمانی و ملی؛ و

• خلق فضا برای اعمال مدیریت موفق وابستهبه توانایی تطبیق با محیط خارجی ـ کهبهشدت در حال تغییر است.

تحلیل بیرونی

عمل دیده بانی عبارت از شناسایی و تحلیل محیط بیرونی و درونی فضای حاکم بر سازمانها است. بررسی ارتباط متقابل محیط خارجی و داخلی موجبات هدایت راهبردی را فراهم میسازد.

تحلیل بیرونی مشتمل بر فعالیتهای ذیل است:

• “پویش محیطی” بهمنظور شناسایی الگوها و روندهای در حال تغییر؛

• پایش الگوها و روندهای ویژه؛  

• “پیشبینی”مسیرهای آیندهی تغییرات و ردگیری تحولات؛ و

• ارزیابی و تحلیل تأثیر عوامل محیطی بر سازمانها و دولتها.

تحلیل درونی

تحلیل بیرونی آن گاه اهمیت مییابد که ارتباط آن با مؤلفه های درونی مشخص شود. در این بخش تأثیر عوامل خارجی بر محیط داخل مورد توجه قرار میگیرد. تحلیل درونی شامل فعالیتهای ذیل است:

• توسعه و پالایش چشماندازهای آینده؛

• توسعه و پالایش مأموریتهایی که سازمان را به سمت مقصد ترسیم شده هدایت خواهد کرد؛ و

• تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف سازمان.

درهم کردن و ادغام تحلیل بیرونی و درونی به تصمیمگیرندگان در زمینهی توسعهی برنامه ها و اولویتبندی امور کمک میکند.

قلمرو دیده بانی

دیدهبانان علوم و فناوری برای گزارش مکانهای حقیقی و مجازی که بیشترین نقش را در پیدایش تحولات دارند، میبایست برنامهای مشخص و اولویتگذاریهای ویژهای داشته باشند. به همین دلیل خبرگان این رشته محیطهایی را برای دیده بانی توصیه میکنند. این محیطها که قلمرو دیده بانی نامیده میشوند از اجزای ذیل تشکیل شدهاند:

• محیط وظایف شغلی مانند دانشجویان، رهبران سیاسی، کارفرمایان، دانشآموختگان؛

• محیط صنعت شامل تمامی سازمانها و نهادهای صنعتی جامعه؛ و

• کلان محیط: بررسی تغییرات اجتماعی، فناوری، اقتصادی، زیستمحیطی و سیاسی که بهطور مستقیم بر سازمانها و دولتها تأثیر میگذارند.

اقسام دیده بانی

نوع دیده بانی مورد استفاده، به نوع نیاز سازمان در یک زمان خاص بستگی دارد؛ مهمترین شکلهای دیده بانی از منظر روش به شرح ذیل هستند:

• دیده بانی نامنظم (کنونی / بسته به دوران و دفعات بحران)؛

• دیده بانی متناوب (روزآمدسازی متفاوت جهت کسب آمادگی برای یک چرخهی جدید برنامهریزی)؛ و

• دیده بانی مداوم (دیده بانی فعال جهت اطلاعرسانی نظاممند و مستمر فرایند برنامهریزی راهبردی).

ساختارهای دیده بانی (ملزومات)

• ایجاد مکانیزمی جهت تلفیق و نظام بخشی درک جنبه های مختلف محیط بهویژه در موارد مرتبط؛

• ایجاد ظرفیت انتقال این درک به روند برنامهریزی و تصمیمگیری بلندمدت سازمانها؛

• اعطای اولویت نخست به این فعالیت تا از اثربخشی آن بر تصمیمگیریها و اجرا، اطمینان حاصل شود؛

• ایجاد زمینهی تعامل و همکاری با دیگر بخشها (تحقیقات بنیادی، منابع انسانی ...) جهت دسترسی به داده ها و اطلاعات مفید؛

• پیشبینی فردی یاگروهی بهمنظورهماهنگسازی روندهای گردآوری و تدوین اطلاعاتو ارائهی آن بهمدیران ارشد؛

• پیشبینی کمیتهای متشکل از تخصصها و تجارب گوناگون جهت مشاوره و همفکری متقابل؛ و

• ایجاد ارتباط با بخشهای علمی و تحقیقاتی و گروه های پژوهشی که اجزای شبکهی گستردهی دیده بانی را شامل میشوند.

دیده بانی علوم و فناوریها در هر سطح و موضوعی، همواره میبایست مورد حمایت مدیران ارشد و تصمیمگیرندگان

اصلی یک سازمان باشد.

#کاشی سنتی