کاشی هفت رنگ که
شهرت بسیاری دارد از کاشی های خشت، یعنی چهارگوش نشأت گرفته و اندازه ی آن 11 در
11 سانتی متر است که در کنار یکدیگر قرار می دهند و نقش مورد نظر را روی آن رنگ
آمیزی می کنند و به کوره برده، حرارت می دهند تا لعاب پخته شود. سپس از کوره خارج
و بر دیوار نصب می کنند. هفت رنگ متداول عبارت است از سیاه، سفید، الجوردی، فیروزه
ای، قرمز، زرد و حنایی که در ابنیه تاریخی و اماکن متبرکه از این نوع کاشی ها زیاد
استفاده شده است.(ماهرالنقش، 1930 :11 (منظور از کاشی هفت
رنگ این نیست که همیشه هفت رنگ بر روی یک قطعه کاشی به کار رفته باشد، البته ممکن
است در صورت لزوم جهت تنظیم و هماهنگی با نقوش کاشی های اطراف در یک قطعه از کاشی،
از رنگ متفاوت استفاده شود ولی این بدان معنا نیست که همیشگی باشد. منظور از کاشی
هفت رنگ، کاشی است که می توان از هفت رنگ متفاوت برای رنگ آمیزی آن استفاده کرد.
مثالا می توانیم هفت قطعه با هفت رنگ متفاوت داشته باشیم یا اینکه ممکن است برای
ساخت یک کتیبه چند متری با خط ثلث سفید از کاشی هفت رنگ فقط با رنگ الجوردی استفاده
شود.(کیانی، 1930 :129 )از اواخردوره تیموریه و آغاز دوره صفویه استفاده از نوع دیگری
از کاشی معروف به کاشی خشتی یا هفت رنگ در تزئین بناهای گوناگون متداول شد. در
اواخر دوره های تیموری و صفویه بتدریج تزئینات کاشی هفت رنگ جایگزین کاشیکاری معرق
گردید. تحول و رواج کاشی هفت رنگ را تا حدودی می توان ناشی از دالیل اقتصادی و
سیاسی دانست. با توجه به اهمیت معماری و احداث روزافزون بناهای مذهبی و غیر مذهبی
در دوره صفویه معماران بر آن شدند که در تزئین بناهای گوناگون از شیوه تزئینی کاشی
هفت رنگ بهره گیرند.(عباسیان، 1963 :193 )یکی از دالیل توسعه این نوع کاشی، آن بود
که ارائه و تزئین مسجد جامع عباسی اصفهان با کاشی که مساحتی حدود000/10 متر مربع
را شامل می شد، به شیوه معرق ممکن نبود، به همین دلیل با استفاده از کاشی هفت رنگ
در تزئین این بنا تسریع نمودند. اما پدیده ی جالب در این دوره، استفاده از رنگ زرد
در نقوش کاشی بود. این رنگ به میزان زیادی در مدرسه چهارباغ اصفهان کاربرد داشته
است.
با استفاده از
این شیوه هنرمندان قادر بودند:
- از نظر اقتصادی
با هزینه کمتری کاشی مورد نظر را تولید نمایند.
- از نظر ساخت نسبت
به سایر کاشی ها به زمان کمتری نیاز دارند.
- باالخره
میدان هنرنمایی برای استادان و نقاشان به نحوی فراهم شد که توانستند از محدودیت
اشکال هندسی رهایی یافته و مناظر مختلف را روی خشت های پخته کشیده و به شکل کاشی
درآورند.
برای ساخت کاشی
هفت رنگ ابتدا طرح های مورد نظر را روی کاشی ساده آماده ساخته و سپس نقش ها و
نگاره ها را به رنگ های مختلف درآورده و سرانجام لعاب داده و به کوره می برند که
هر یک از کاشی های مربع، خود شکل قسمتی از طرح تزئینی را تشکیل می داده است. طرح اسلیمی از
جمله طرح های متنوع کاشی هفت رنگ است که هنرمندان دوره صفویه به آن توجه فراوانی
داشته اند. این شیوه امکان هماهنگ ساختن با معماری اسالمی را به میزان زیاد فراهم
می آورد که از جمله پوشش گنبدهای مزین به طرح اسلیمی تناسب چشمگیری با ابعاد گنبد
دارند.)عباسیان، 1963 :193 )کاربرد
کاشیکاری هفت رنگ که از اواخر دوره تیموری در بناهای مختلف معمول گردید و تا دوره
قاجاریه ادامه داشت ولی متأسفانه در دوره متأخر این شیوه تزئین از نظر ساخت، رنگ و
لعاب به استثنای چند مورد نادر، سیر نزولی پیموده است.(همان، 110 )بسیاری از کاشی
های هفت رنگ در هند، بنگال، عراق و سوریه منشأ ایرانی دارند. گروهی از کاشی ها با
نقش گیاهی و نام های گل نیلوفر آبی و الله معروف شدند. سه گروه عمده آنها به
شرح زیر از یکدیگر تشخیص داده شدند:
1 -کاشی های رنگ شده زیر لعابی چینی مربوط به سده 3م/ 14 تا
263هـ.ق ظروف چینی از دوران تانگ و سونگ در چین. آن کاشی ها از کاشی های دوران
حکومت عباسیان در عراق در سده های 6 و 6 هـ.ق و دوره های سلجوقیان و ایلخانان در
ایران الگو گرفته بود.
تولید کاشی هفت رنگی در تهران
2 -کاشی های ساخته شده در ترکیه با روش های کاشی معرق و هفت
رنگ. استادکاران تبریزی در سال 423 م/219هـ.ق کاشی های مسجد "مراد دوم"
در بورسا را ساختند. همچنین در سال 499م/216هـ.ق سفالگران ایرانی مجموعه مسجد شاه
ملک پاشا را در ترکیه ساختند. در این مورد حدود پنجاه سال استادکاران تبریزی در
ترکیه تالش نمودند.
-کاشی های رنگی
نفیس با کوره های ایزنیک. در حالی که تولید کاشی هفت رنگ به عنوان فن غالب در کاشی
های نیمه اول سده 16م بود، در شهر ایزنیک ترکیه با استفاده از کوره های مدرن،
انقالبی تکنولوژیک به وجود آمد، که به تولید ظرف های معروف به ملطیه منجر شد و به
دنبال آن، از سال 461 م/260 هـ..ق سفالگران ایزنیک شروع کردند ظروفی را با استفاده
از خمیر سنگ سفید ))چخماق(( در رنگ های درخشان روشن و زیر لعاب های شفاف با کیفیتی
برتر تهیه کنند).
فروش کاشی مذهبی در تهران