ساخت و بهره
برداری از اولین متروی جهان به بیش از 140 سـال پـیش بـرمی گـردد کـه در شـهر لـندن
و بوسـیله لکوموتیوهای بخار در داخل تونلهای زیرزمینی، اقدام به جابجـایی مسـافرین
گـردید. هم اکنون بالغ بر 100 شهر جهـان دارای سیسـتم مـترو بـوده و یا در حال
ساخت آن هسـتند. همـواره دولـت هـا و شـهرداری هـا بـا اهداف سـازماندهی حمـل و
نقل دون شهری، صرفه جویی در مصرف سـوخت، رفع مشکلات زیست محیطی، کاهش تصادفات و
افزایش ایمـنی و راحـتی سـفرهای شهری و در ?ایت
ایجاد یک سیستم مناسـب دارای مسخصـه هـای سـرعت، دقت، امنیت، سلامت، نسبت به موضوع
طراحی، ساخت و بهره برداری از اینگونه سیستم ها حساس بوده و اصولا در برنامههای
اولویت دار آ?ـا قرار گرفته است. جتی در
شهرهایی با سوابق طولانی بهـره بـرداری مـترو نظیر لندن، پاریس مسکو، برلین و هم
اکنون دست اندرکار توسعه و گسترش سیستم به تناسب رشد نواحـی شهری و افزایش
روزافزون سفرهای حومه شهری به مـناطق مرکـزی شهر می باشند. در جدول شماره 1 ،هزینه
احـداث مترو در چند شهر بزرگ جهان به ازاء هر کیلومتر از طول مسیر ارائه شده است.
عـلاوه بـر
انـتفاع مستقیم مردم از سیستم ریلی شهری، دولـتها و شهرداری ها نیز بطور مستقیم از
این سیستم منـتفع مـی شـوند و لـذا بـا همکاری یکدیگر اقدام به سـرمایه گـذاری و
یا وضع قوانین مناسب برای انجام این مهم می نمایند.
بـا توجه به
رکورد اقتصادی جهانی پیش آمده درسالیان اخـیر که گریبانگیر اکثر کشورهای جهان شده
است و نیاز اینگونه سیستمها به سرمایه گــــذاری هنگفت، راه حل های مختلفی برای
تامی
از سرمایه های
مورد نیاز درنظر گرفته شده است. متروی فرودگاه هنگ کنگ و شهر کپنهاک از این نوع
هستند. در هـریک از ایـن کشـورها، قبل از شروع فعالیت ساخت بر اسـاس قوانـین از
پیش تصویب شده، با اختصاص مجموعه ای از زمین های قابل استفاده در اطراف ایستگاهها
و ایجاد شـهرکهای جدید، نسبت به ایجاد منابع درآمدزایی اقدام و بعـد از سـاخت
زیربـناها و فروش زمین و تراکم، سود حاصله را به تامین بخش مهمی از هزینه های ساخت
اختصاص داده اند.
در مسـیر
فـرودگاه هـنگ کنگ بالغ بر 5 سایت با مساحت تقـریبی 52 هکـتار و بـا مجوز ساخت و
ساز حدود 25 هزار واحـد آپارتمانی کوچک مسکونی، 400 هزار متر مربع فضای تجـاری و
خدمـاتی، 15 بـرج مـرتفع و 4500 اتاق هتل در مجـاورت 5 ایستگاه خط مترو در نظر
گرفته شده است و در داخـل شهر نیز،مجوز ساخت مراکز تجاری و خدماتی چند ده طبقه را
بر روی هر ایستگاه داده اند.
در شـهر کپـنهاک
نیز مطابق قانون مصوب مجلس، زمینی به مسـاحت 310 هکتار در کنار شهر که قبلا در طرح
تفصیلی بعنوان فضای سبز در نظر گرفته شده بود، جهت ایجاد یک شهر جدید در اختیار
شرکت مسئول ساخت مترو قرار گرفته و بـا مجـوز ایجـاد فضاهای مناسب
فرهنگی،تجاری،اداری و مسـکونی مـورد تائـید شـهرداری، امکان درآمدزایی را بـرای
ضـمانت بازپرداخـت وامهـای دریافتی از بانکهای داخـلی و بـین الملـلی فـراهم نموده
است. براساس آخرین اطلاعـات دریـافتی نـیز، قیمت متوسط هرمتر مربع زمین در ایـن
شـهر جدیـد معادل 300 دلار و قیمت متوسط ترا کم برای هر مترمربع نیز 300 دلار
درنظر گرفته شده است که درآمـد سـالانه ای حدود یک میلیارد دلار را در طول 35 سـال
آیـنده تامین خواهد نمود که برای ساخت متروی کوچک شهر 700 هزار نفری کپنهاک کافی
است.
اخـیرا نیز در
کشورهای توسعه یافته، برای توسعه خطوط موجـود اقـدام بـه وضـع عوارضی تحت عنوان حق
تقرب به ایسـتگاه مـترو تـا شـعاع 300 متری پیرامون هر ایستگاه نمـوده انـد که
برای ایجاد فضاهای تجاری، اداری و مجتمع هـای جدیـد مسـکونی دریافت شده و بدین
ترتیب، منابع لازم را بـرای احـداث و توسـعه خطـوط مـترو فـراهم می نمایـند.
همچـنین در برخی شهرهای بزرگ برای تامین هزینه هـای دوران بهـره برداری(و حتی
احداث) مترو، اقدام به اخـد مبالغی اضافه بر تعرفه های شماره گذاری خودروها و
سـوخت مصـرفی از خودروهـا مـی شـود. بعـنوان مـثال درکانـادا هـر خودرو به هنگام
شماره گذاری 30 دلار به عـنوان عـوارض مـترو و از هر لیتر بنزین مصرفی خودروها نیز
مبالغ 5/1 سنت به همین عنوان اخذ می گردد.
بـراین اسـاس
چنانچه ملاحظه می گردد برایمتروهای منتخب کشـورهای آسـیایی، سـهم تامین هزینههای
سرمایه گذاری اولـیه برایسـاخت مـترو، بـه ترتیب به میزان 44 درصد توسط دولت، 20
درصد توسط شهرداری 7درصد توسط بانکها و 29 درصـد کارفـرما(سـرمایه گذار) تقسیم شده
است و ایـن مقادیـر بـرای متروهای منتخب شهرهای جهان، شامل آمـریکا، ار.پـا و
آسـیا بطـور متوسط بمیزان 47 درصد برای دولت مرکزی،11 درصد برای اعتبارات دولتی
استانی، 25درصد برای شهرداریها، 3درصد برای
بانکها و 13 درصد برای کارفرما(سرمایه گذار) می باشد.
شـایان ذکر است
قسمت عمده سرمایه گذاری در دوره بهره بـرداری (مشـتمل بـر پوشـش هزیـنه های
عملیاتی،بهبود تجهـــیزات، تعمـــیرات و نگهـــداری) توســـط ســـرمایه
گـذار(کارفرما) به مقدار 94 درصد درشهرهای آسیایی و 76 درصد
برای شهرهای منتخب جهان تامین شده است و سهم شـهرداریها به ترتیب به 5و16 درصد و
سهم دوله به 1و8 درصد کاهش یافته است.
منابع تامین
هزینه های دوران بهره برداری در چـند مـتروی جهـان به تفکیک شهرهای آسیایی و مجموع
جهـان شـامل بلیط و کرایه، منابع تجاری و یارانه های دولـتی ارائـه شده است. بر
این اساس چنانچه ملاحظه می شـود، در مـتروی شـهرهای آسیایی، حدود 55 درصد هزینه
های بهره برداری از طریق فروش بلیط و اخذ کرایه ،380 درصد از طریق یایانه دولتی و
7درصد و 5درصد می باشد. بدیـن ترتیـب می تون نتیجه گرفت
که فروش بلیط و اخذ کرایه بیشترین سهم را در تامین هزینه های بهره برداری( 55-50 درصـد) داشته و بعد از آن یارانه های دولتی(50- 40 درصد) و منابع تجاری(10-5 درصد) قرار می گیرند.
اجرا کاشی کاری سفره خانه