بر اساس تعریفی که قبلا آمد سازنده یک مدرسه عبارنتد از : منابع انسانی ، علمی ، تجهیزاتی ، فضایی ، آیینی – تفریحی که در جهت آموزش دانش آموزان به طور به هم پیوسته عمل می کنند . از این رو در رابطه با آموزش و پرورش فراگیر نیز این عناصر باید بتوانند همانگونه که در اختیار دانش آموزان سالم قرار می گیرند برای دانش آموزان معلول نیز مسمر ثمر باشند
عناصر عمده معلولیت :
طبق تعریف معلولیت که از طرف سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی مطرح می شود معلولیت از عناصر عمده اختلال جسمی ، ذهنی و رفتاری ، و همچنین محدودیت در برخورداری از امکانات عمومی می باشد نکته مهم دیگر اینکه این محدودیت فی نفسه از معلولیت ناشی نمی شود بلکه بر خواسته از طرز نگرش و برخورد جامعه با معلولیت و معلول است .
عناصر مناسب سازی :
طبق تعریف قبل عبارتند از : انجام فعالیتهای آموزشی از سوی دانش آموز معلول همانگونه که دیگر دانش آموزان انجام می دهند و ارائه خدمات آموزش یبه طور کامل به او از سوی مدرسه .
عناصر عمده آموزش و پرورش فراگیر :
در یک آلمه یا عبارت امکان راه یاب یبه نزدیکترین مدرسه به محل زندگی برای فرد معلول
ترآیب عناصر چهار گانه :
با نگاهی اجمالی به عناصر مربوط به مفاهیم چهار گانه فوق الذکر می بینیم که تمامی انها به یکدیگر وابسته هستند به این ترتیب که عناصر مدرسه راهنمای خط و مشی و شیوه عمل و اهداف آموزش و پرورش فراگیر و مناسب سازی هستند . چهار تعریف فوق را در جمله زیر گرد هم آورده ایم ( دانش آموزان معلول می توانند با آمک مناسب سازی کامل محیط و در قالب برنامه آموزش و پرورش فراگیر به مدرسه بروند ) اگر به یک جمله فوق بنگریم در میابیم که توالی ضروری میان مناسب سازی ، آموزش فراگیر و راه یابی به مدرسه وجود دارد به عبارت دیگر فرد معلول در صورتی می تواند به طور آامل به مدرسه برود و از آموزشهای ان بهره مند شود که مقدم بر حضور در مدرسه ، طرح فراگیر یعنی آمادگی مواد و لوازم مورد نیاز یک دانش آموز صورت گرفته باشد. و مقدم بر این آمادگی محیط با تمام عناصر یعنی انسانی ، علمی ،تجهیزاتی ، فضایی ،آیینی و تفریحی به صورت قابل استفاده برای او در آمده باشد .
مناسب سازی عناصر مدرسه
منابع انسانی :
در مدارس نیروی انسانی در بخشهای مختلف آموزشی ، تربیتی ، مشاوره ، خدماتی ، مدیریتی و ارزشیابی فعالند این نیروها اساسا برای آموزش دانش آموزان معلول هیچ گونه آموزشی ندیده اند و به طور کامل از روشهای آموزش استثنایی و روانشناسی کودکان معلول بی اطلاع هستند لذا مناسب سازی در سطح نیروهای انسانی عبارت است از : بر گزاری دوره های ضمن خدمت ، تهیه بروشورهای آموزشی و برگزاری مسابقات آتاب خوانی در زمینه های فوق الذآر به گونه ای الزام آور که منجر به فراگیری مهارتهایی چون زبان اشاره و لب خوانی برای ناشنوایانم بریل برای نابینایان و امثال آن گردد .
منابع علمی :
محور آموزش در مدرسه آتابهای درسی است که مطالب آن از سوی سازمان دو.لتی مرکز تهیه و در سراسر کشور تدریس می گردد . این مطالب با درنظر گرفتن گروه هدف عمومی یا دانش آموزان سالم تهیه و چاپ می شود . بنابراین در بسیاری از مواد مانند جغرافیا ، حرفه و فن ، شیمی ، فیزیک ، ریاضیات ، تربیت بدنی و ..... در بخش نظری یا عملی هیچ گونه تناسبی با نیازها و محدودیتهای دانش آموزان معلول وجود ندارد بنابراین آتب درسی باید در کنار یا به پیوست خود لوازم و مواد را به صورتی تهیه و ارائه دهند که از سوی دانش اموزان معلول قابل استفاده گردد . تهیه آتب بریل ، گویا نقشه های برجسته ، آزمایشهای قابل اجرا توسط دانش آموز معلول . غیره
منابع تجهیزاتی :
در هر مدرسه در ارتباط با مواد درسی مختلف از قبیل تربیت بدنی ، شیمی ، حرفه و فن و غیره و سایل و تجهیزات خاصی وجود دارد و از سوی دیگر برخی لوازم و تجهیزات عمومی مانند تخته سیاه که نقش موثری در آموزش دارد نیز موجود است که اکثرا قابل کاربرد برای معلولین نبوده و لذا لطمات اساسی به جریان آموزش این گروه وارد می آید . مناسب سازی در زمینه تجهیزات بسیار اساسی و حایز اهمیت است . صنایع آموزشی کشور همانگونه که در بخش عادی تحقیقات و طرحهای اجرایی متنوعی را در بر می گیرد می باید به امر جایگزین کردن یا انتباق تجهیزات مدرسه برای دانش آموزان معلول نیز همت گمارد . هم اینک در کشورهای پیشرفته بحث و شیوه آموزشی انتباق یافته در مورد تمام مواد درسی مدارس اعمال می شود برای مثال تربیت بدنی انطباق یافته یا مناسب سازی شده به دانش آموزان معلول این امکان را می دهد تا در هر سطح جسمی و ذهنی که هستند در مدرسه فعالیت ورزشی و بدنی داشته باشند ( مربیان ورزشی انطباق یافته ، یا تربیت بدنی انطباق یافته و مناسب سازی شده ، جزف مولان ، چارلز دانکن 1998 (
منابع فضایی :
هر مدرسه از فضاهای داخلی و خارجی چندی برای منظورهای مختلف تشکیل شده است . زمین بازی ، سالن اجتماعات و امتحانات ، آزمایشگاه ، سرویسهای بهداشتی ، و از همه مهمتر کلاس درس . این فضاها تا چه حد برای عبور و مرور استفاده یک معلول مثلا آودک نابینا یا آودآی که از صندلی چرخدار استفاده می آند مناسب است ؟ کودکی را در نظر بگیرید که به علت قد کوتاه خود همواره حل تمرینات و تکالیف معلم و تخته سیاه باز می ماند یا معاف می شود . کودک کم بینایی که با وجود قرار گرفتن در ردیف جلو باز هم قادر به خواند ن مطالبی که معلم به تخته سیاه می نویسد نمی شود . کودک دیگر نشسته بر صندلی چرخدار را تصور آنید که هر روز چندین مرتبه با کمک دانش آموزان ، خدمه و مربیان همراه با صندلی چرخدارش از زمین برداشته می شود تا بتواند خود را به طبقه بالا یا زیر زمین برساند و یا حتی از سد یک پله کوچک بگذرد این مثالها و صدها نمونه دیگر تا چه حد بر اندیشه ، روحیه و کفیت آار ، تحصیل و آموزش معلولین تاثیر می گذارد ؟ چه تعداد از مدارس کشور ما این موانع و مشکلات را برطرف نمو ده اند که مسئولین با شتاب طرح فراگیر سازی را به مرحله اجرا در می آورند.
منابع آیینی
منظور از منابع آیینی در این نوشته کلیه قوانین، مقررات، دستور العملها، مراسم و مناسکی است که در جهت اخلاقی، آموزشی، مذهبی و ... در هر مدرسه اجرا میشوند. مسلما قانون گذار و تهیه آنندگان مقررات و دستور العملها پیش از آغاز آموزش و پرورش فراگیر این آیین نامه ها را برای عموم دانش آموزان تهیه نموده اند و در تهیه و تنظیم آنها نیازها و محدودیتهای کودکان معلول به هیچ روی لحاظ نشده است. مراسمی نظیر صف صبحگاهی و ورزش صبحگاهی نیز به همین ترتیب برنامه ریزی و اجرا می شده اند.
حال آیا دانش آموزان معلول از این مراسم بطور کامل بهره مند می شوند؟ بهره میبرند یا آسیب میبینند؟ در صورت عدم شرکت در این مراسم یا انجام ندادن وظایفی از این دست، تنبیه میشوند، محروم می مانند و یا بدتر از همه معاف می گردند؟
بنا بر این ضروری است که مقررات و قوانین مربوط به آموزش، ارزشیابی، مراسم و مناسک بازخوانی و اصلاح شوند. برای مثال در امتحانات ارزشیابی، زمان و فضای مورد نیاز یک کودک نابینا با یک کودک بینا بسیار متفاوت است. اما مقررات یکسان عمل می آند. معیارهای آمادگی جسمانی در تربیت بدنی و ذوق و سلیقه در تربیت بدنی و هنر و ... چگونه این تفاوتها را پوشش میدهند؟ چه قبلا گفتیم که مهمترین وجه آموزش و پرورش فراگیر و هدف عمده آن تحقق احترام به تفاوتها و به رسمیت شناختن آنها است.
منابع تفریحی:
از ساده ترین و در عین حال مهمترین تفریحات دانش آموزان یعنی زنگ تفریح بگوییم: این زمان برای دانش آموز معنا و تاثیرخاص دارد. آیا زنگ تفریح برای یک کودک معلول و یک آودک غیر معلول در یک مدرسه فراگیر معنا و تاثیر واحدی دارد؟ آیا این دو کودک به یک اندازه از آن بهره مند می شوند؟ یک آودک معلول در مدرسه استثنایی زنگ تفریح را به طور کامل لمس کرده و از آن استفاده میبرده استاما حالا در مدارس فراگیر چطور؟ مشاهدات و تجربیات نشان میدهد اآثریت کودکان معلولی که در مدارس عادی تحصیل می نمایند زمان زنگ تفریح خو را در آلاس و بدور از کودکان دیگر می گذرانند. چرا؟ چگونه می توان برای انگیزه آافی ایجاد نمود که همچون کودکان دیگر با برخواستن صدای زنگ مشتاقانه برای تمدد اعصاب و استراحت به حیاط برود و با دوستانش گرم گفتگو و شادی شود ؟
در پاسخ باید گفت تا زمانیکه آودک معلول محیط مدرسه ایی را که در آن به سر میبرد طبیعی ارزیابی ننماید ، با آن انس و الفت نگرفته و بیگانه می ماند . لذا مناسب سازی محیط درون و بیرون آلاسها ، رفتار مناسب و تشویق آمیز مربیان و مسئولان ، جهت دادن به دانش آموزان دیگر برای همراهی و جلب مشارآت آودک معلول همگی راه را برای طبیعی دانستن و پذیرفتن مدرسه از سوی کودکان معلول هموار می سازد .
دیگر شیوه ها و امکانات تفریحی ماننداردوهای دانش آموزی ، مسابقات و نمایش ها نیز از همین دست هستند . فرد معلول باید جایگاهی برای خود در جمع دانش آموزان و مراسم اردوها بشناسد که هر کودک دیگری نیز از آن خود می داند . لذا این توجه و راهنمایی های مسئولان ندارس است که به کودک معلول باور برابری و حق مشارآت در جمع را می بخشدد .