محیط اطراف بشر
توسط رنگها احاطه شده است .بطور کلی «دنیایی اطراف از دو عنصر مهم تجسمی تشکیل شده
است، این دو عنصر عبارتاند از: فرم و رنگ که هر کدام لازم و ملزوم
یکدیگرند»(بهادری، 1380 :4
تحقیقات
روانشناسی محیط ثابت کردهاست که نوع ترکیب رنگهای استفاده شده در محیطهای انسان
ساخت در وضعیت روحی مردم مؤثر می باشد .
ماکس لوچر، بعد
از آزمونی که درمورد رنگها انجام داده به این نتیجه رسید که «تنشها و نابسامانیهای
محیطی غیرقابل تحمل، موجب رفتاری نامناسب میشود و میتواند بر شخصیت فرد تأثیر
بگذارد. با این همه، این تأثیرات لزوماً دائمی نیستند و اگر به موقع تشخیص داده
شود، میتوان با تغییر رنگ محیط، وضعیت مناسبی را به وجود آورد و شخصیت نامتعادل را
تحت درمان قرار داد و از این طریق ناهنجاریهای شخصیتی را بر طرف کرد». (لوچر، 1369
:126 (
دقیقترین تعریف
علمی رنگ این است: رنگ یک انعکاس مریی است که در اثر عبور یا انتشار یا بازتاب
ترکیب رنگها توسط اشیا به وجود میآید.
بعضی از رنکها
دلچسب نیستند. بعضی رنگهاو یا ترکیب آنهارنگها با هم میتوانند باعث تحریک چشم،
سردرد و یا مشکلی در بینایی شوند. تعداد دیگری از رنگها یا ترکیبات آنها آرامش بخش
هستند. استفاده صحیح از رنگها میتواند کارایی را به حداکثر رسانده و خستگی چشم را
به حداقل برساند. این کار میتواند باعث آرامش تمام بدن شود.
(com.Mattersdata.color.www .
«رنگ یکی
از جنبه های مهم زندگی شهری است. رنگ از جمله خصوصیاتی است که در کنار شکل، ابعاد،
جنسیت و بافت هر شیئی، حجم یا فضا، آن را به ما میشناساند. در بیشتر موارد اولین
چیزی که بیننده در مورد یک شکل شناسایی میکند، رنگ آن است.
حقیقت این است
که تصور دنیایی بدون رنگ برای هیچ یک از ما ممکن نیست. در محیط شهری رنگ را در همه
جا میتوان دید؛ در بدنه و نمای ساختمانها، پوشش بام، کفسازیها، مبلمان شهری، فضای
سبز، خودروها و حتی آسمان شهر و رنگآمیزی لباس افراد که همگی نقش مهمی در تعیین
چهره رنگی شهر دارند. برای مثال در برخی جوامع رنگهای تیره و کدر غالب هستند که
مسلماً این موضوع شهرهای آن جوامع را متفاوت از شهرهایی میکند که مردم آن تمایل به
رنگآمیزیهای تند و شاد دارند.
ن موضوع شهرهای
آن جوامع را متفاوت از شهرهایی میکند که مردم آن تمایل به رنگآمیزیهای تند و شاد
دارند. . رنگها تعابیر روانی مختلفی دارند
و حتی میتوان خصوصیات افراد یا جامعه را از روی رنگهایی که استفاده میکنند و دوست
دارند، شناسایی کرد. از این جهت رنگ ابزاری مهم در جهت هدایت و القای حالات روانی
خاص به افراد و جوامع است. فضاهای تیره و ناهمگون، افراد را دچار افسردگی و
فشارهای روانی ناخواسته میکند، در حالی که خود افراد نیز از دلایل واقعی آن با خبر
نیستند.
بنابراین رنگ در
طراحی ومناسب سازی هدفمند مکانهاکاربرد دارد. رنگ به کاهش خستگی و برانگیختن چشم
کمک میکند. رنگها زمینه متنوعی را در ساعات
مختلف روز پدید آورده و در هر ساعت، سایه روشنهای جدیدی به وجود میآورند و فضا را
متنوع و سرزنده میکنند. ضمن اینکه با استفاده از رنگ میتوان به فضا یکپارچگی و
وحدت بخشید یا آن را متمایز و قابل شناسایی نمود. جالب
اینکه این استفاده معمولاً هزینه خاصی را به سازنده و استفادهکننده تحمیل نمیکند.
رنگها معانی
نمادین دارند و حتی در تصورات ذهنی ما نیز هر بنا با رنگهای خاص تداعی میشود.
مثلاً رنگهای فیروزهای و آبی یادآور بناهای مذهبی و مساجد هستند و یا از رنگهای
تند و شاد به یاد فضاهای کودکان میافتیم. رنگهای مختلف میتوانند یادآور زمانها،
معانی و وقایع خاص باشند. برای مثال رنگهای سبز تیره و سیاه برای مراسم عاشورا و
زرد، سرخ و نارنجی یادآور فصل پاییز و آغاز مدارس است که هر یک چهره متفاوتی به
فضای شهری میدهند». (حسینیون، 1380 :16 (
ه طور کلی،
رنگها میتوانند با سردی و گرمی خود با تظاهر یا فروتنی خود، ایجاد تنش و یا آرامی
کرده و به هر حال در فضا وزن ایجاد نمایند.
با وجود آنکه
رنگ پدیدهای است که در همه جا حضور دارد و نقش بازی میکند. تمام ارتباطات به کمک
رنگها انجام میگیرد و تمام دریافتهای عینی بوسیلة رنگها حاصل میشود. در روی
تابلوهای راهنمایی، در باند فرودگاه ها، در تقاطع جاده ها، در کارخانه ها، در
خیابانها و پیادهروها نیز چنین است. ماشینآلات و اتومبیلها با رنگهای مختلف
رنگآمیزی میشوند تا بهتر به چشم بخورند. دیوارهای سنگی و آجری، کفپوشهای
رنگارنگ، در و پنجره های چوبی و فلزی، ... همه با توجه بر ارزش رنگها انتخاب
میشوند (بحرینی؛ 1377 :247 ،(ولی نقش
رنگها در میادین شهری به لحاظ آنکه گره های و فضاهای مکث، اغلب با توزیع فضایی
میادین انطباق مییابد نسبت به سایر نقاط محیطهای انسان ساخت از نظر احساسی و
ادراکی اثر ماندگارتری بوجود میآورد.
با این شرایط،
منظور از آلودگی رنگ تمام شرایط نامطلوبی است که ناشی از ادراک و احساس انسان از
رنگ محیط میشود و موجب ناخشنودی او شده و ممکن است موجب رفتارهای نامطلوب و
ناهنجار او گردد.
در گذشته،
رنگهای طبیعی، مصالح محلی که بناها به وسیله آنها ساخته میشد، به شهر چهرهای
هماهنگ و همگون میداد و با روحیه، اقلیم و فرهنگ مردم نیز بیشتر تطبیق میکرد. به
این ترتیب رنگ هر شهر تثبیت شده بود و جنبهای از هویت آن محسوب میشد. بنابراین، با
وجود تفاوت در مقیاس و عملکردها، نوعی وحدت کلی در سراسر شهر به وجود میآمد. هر
شهر هویت رنگی خاص داشت. در این شهرها بناهای شاخص شهری بویژه بناهای مذهبی با
تزئینات کاشی فیروزهای رنگ خود در زمینه خاکی شهر میدرخشیدند و خود را متمایز
میکردند. شهرهای کویری با آسمان آبی، درختان سبز و بناهای خاکی و گنبدهای فیروزهای
رنگ، تصویری چشمنواز در ذهن و خاطره هر بینندهای حک میکردند. تجربه حضور در چنین
فضاهای شهری به دلیل وحدت آن، آرامش بخش و به دلیل تنوع رنگی بجا و حساب شده،
سرزنده و متنوع بود.
برعکس در شهرهای
امروز استفاده از رنگ به معضلی بدون پاسخ تبدیل شده که سازندگان، معماران، طراحان
و مردم عادی را به استفاده ناشیانه و کور از رنگ کشانده است. میادین شهری ما یک
بوم رنگی بیهویت و مغشوش هستند که تنها موجب افسردگی، روانپریشی و عصبیت افراد
جامعه میشوند.
در برخی جوامع
حساسیت افراد نسبت به فضا از میان رفته و افراد فاقد نگرشی منسجم در مورد چگونگی
فضاها هستند.
در اغلب محیطهای
انسان ساخت هیچگونه اصول و مبانی مدونی برای این منظور وجود ندارد تا بسته به
محیط، اقلیم و فرهنگ و براساس اصول طراحی رنگ بتواند مدیران و طراحان و حتی مردم
را در انتخاب رنگهای مناسب برای محیط زندگیشان هدایت کند.
شهرهای امروز
نیازمند نگرشی جامع نسبت به مسأله رنگ هستند تا در کنار سایر مسایل شهری، رنگ نیز
طرحی برای ساماندهی بیابد. رنگهایی که امروز در شهرهای ما به کار میروند، اکثراً
سلیقهای، موردی و بدون توجه به محیط اطراف به کار گرفته میشوند. در نتیجه در فضاهای شهری با نوعی اغتشاش رنگی مواجهایم؛
رنگهایی که نه مکمل یکدیگرند و نه از قانون رنگی خاصی استفاده میکنند.
توجه به جنبه های
عملکردی و فیزیکی رنگ بدون توجه به ابعاد و تأثیرات روانی آن باعث آزاردهنده بودن
رنگهای به کار رفته در محیط میشود. مدیران از افراد غیرمتخصص در طراحی و تجهیز
فضاهای شهری استفاده میکنند و سپس با وجود صرف هزینه و انرژی زیاد با تعجب به
نتایج تأسفبار به وجود آمده مینگرند.
در معماری
تکبناها نیز افراد غیرمتخصص و گاه حتی متخصص تنها برای جلوهفروشی و متمایز کردن
بنا از سایر بناهای مجاور از رنگهایی ناهمگون و نامتجانس با زمینه، عملکرد و شخصیت
بنا و محیط اطراف استفاده میکنند که به مرور زمان، نادرستی این انتخابها آشکار
میشود. (حسینیون، 1380 :17)
بنابراین با
توجه به اهمیت تأثیرپذیری شهروندان از کاربرد رنگ در شهر، نقش آلودگی رنگ در
پرخاشگریهای اجتماعی و خشونتهای شهری میبایست مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص
میبایست به نتایج مطالعات روانشناسان در خصوص اینکه کدام رنگ آزاردهندهتر است توجه
نمود. به عنوان مثال «زرد لیمویی روشن به عنوان خستهکنندهترین رنگ معرفی میشود.
چرا؟ علم فیزیک و نورشناسی به این سؤال پاسخ داد، و ثابت کرده که این رنگ همانند
سایر رنگ های روشن درصد بیشتری از نور را منعکس میکند و در نتیجه باعث برانگیختگی
زیاد چشم میشود.
بچه ها در اتاق
زرد بیشتر گریه میکنند، زن و مردها در خانه های زردبیشتر دعوا میکنندو...بنابراین
توصیه شده که در رنگ آمیزی دیوار محیطهایی که وظایف بحرانی در آنجا انجام میگیرد،
از رنگ زرد استفاده نشود». (com.data Matters.color.www ( یا به
عنوان مثال عنوان میشود که، «... رنگ آبی تیره (سرمهای) نشان دهنده آرامش کامل
است. اندیشیدن درباره این رنگ، از یک تأثیر آرامبخش در سیستم اعصاب مرکزی برخوردار
است. فشار خون، نبض و تنفس کاهش مییابد. در حالی که مکانیسمهای خود ـ محافظ برای
تجدید نیروی موجود زنده فعالیت مینمایند. بدن انسان خود را با آرامش و تجدید قوا
تطبیق میدهد، به طوری که در هنگام بیماری و خستگی نیاز به این رنگ بیشتر میشود. از
نظر روانشناسی، گرایش به حساس بودن و سهولت دلآزرده شدن نیز افزایش مییابد...».
(سیدصدر، 1380 :199 (و یا اینکه «فضای قرمز، فضایی هیجانآور است. رنگ قرمز (همچون
خون) نمادی از هیجان در همه کشورهاست... میدان تایمز در شهر نیویورک میتواند قرمز
رنگ باشد ... خردسالان به فضای صورتی نیاز دارند، فضایی که به نظر هیجانانگیز
میرسد اما در حقیقت بسیار امن است...». (ترنر، 1376 :367ـ361 (
علاوه بر اینها،
از آنجا که رنگها میتوانند به فضا عمق دهند و حتی فضا را خلق کنند، بنا را قابل
فهم و خوانا نمایند و حتی عملکرد آنها را نشان دهند، حس وحدت ایجاد کنند، تداوم و
نظم را القاء کنند، بناهای مهم و نشانه های شهری را شاخص کنند، مسیرها، میادین و
میعادگاه های معروف و خیابانها را خوانا کنند و ... حایز اهمیت هستند.
فروش کاشی اسپانیایی