اولین اثر مکتوب
با نام کاسپین به کتاب هرودت بر می گردد . هرودوت این نام را در قرن پنجم پـیش از
میلاد برای توصیف دریای خزر بکار برده است . ریشه کلمه کاسپین، کاس میباشد که با
پسوند " پـی "
کاسپی و پسوند " سی " کاس سی از قدیمیترین اقوام ایرانی ماقبل آریایی
بودند که در در هزاره چهـارم و پنجم قبل از میلاد در جنوب غربی دریای خزر زندگی می
کردند. این منطقه از شرق به دریای خـزر، از غرب به ایبری، از شمال به دربند و از
جنوب به رودخانه های ارس و کورا (کوروش) محدود می شد.
دانش کشاورزی
توسط کاسپیانها به سرزمین های کنار دریا و اطراف رودهای جیحون و سیحون و دجله و
فـرات سرایت کرده و انتشار یافت آثار و نشانه های زیادی از این قوم در سرتاسر
ایران بر جای مانده 51 کـه نشـان دهـنده حضـور طولانی آنها در این مناطق می باشد
تا جاییکه آن مناطق به نام کاس مشهور شدهاند. بطور مثال دریاچه هامون در سیستان
است که در گذشته دور یعنی قبل از ظهور زرتشت به نام کاسای
KASAOYA معروف بوده همچنانکه نام کاسپی بر دریای شمال ایران قرار
گرفت.
در هـزاره دوم
قـبل از مـیلاد این قوم با عبور از کوههای البر ز به زاگرس و از آنجا به جلگه بین
النهرین رفتـند و اقدام به تشکیل حکومت نمودند. با توجه به اینکه واژه " پی
" در زبان مردم گیلان به معنی آب و رود و واژه " سـی " بـه معنـی
کوه است میتوان کاسها را به دو تیره ساحلی و کوهستانی تقسیم کرد که اولی را با صفت
" پی " کاس ساحلی خواندهاند که در محدوده دریای خزر زندگی میکردند و نام
خود را بـه ایـن دریـا دادهاند و تیره دوم که با صفت " سی " معرفی
شدهاند کاس های کوهستانی بودند که از تـیره اول جـدا شـده و بـه سـمت زاگرس مهاجرت
نموده . گروهی از آنها به بین النهرین رفته و در آنجا مستقر شدند و گروهی دیگر در
مناطقی مانند لرستان و شمال آن اقامت کردند.
بعضی ها معتقدند
اصطلاح کاسپی و کاسسی دربرگیرنده یک مفهوم نژادی میباشد که شامل همـه اقوام آسیایی
یعنی اقوام غیر هند و اروپایی و غیر سامی که ایران را به تصرف خود در آورده بودند
مـیشـده اسـت. چـنانکه اسـترابون در کتاب نهم فصل 13 وطن آنها را کنار دریای خزر
معرفی میکند یعنـی حوالـی مناطقـی کـه در آن تـیره کاس پیها سکنا داشتند و کاس
سیها مهاجرانی هستند که از جانـب دریـای خـزر آمـدهانـد. اسـترابن راه حرکـت کاس
سیها را اینطور وصف میکند: آنها از کوههای کوسی و اوکسی گذشتند و به زاگرس رسیدند
و چنانکه میدانیم این تیره بدوًا با نفوذ صلح جویانه و بعد بـا قهـر و ستیز بر بین
النهرین چیره شدند و از سال 1747 قبل از میلاد تا سال 1171 قبل از میلاد بر آن
سـرزمین حکـم راندنـد. استرابون جای کاس ها را تا ناحیه شرقی دربند خزر ارا یه
میکند و در فصل 13 کـتاب خود آورده
است: کاس ها مهاجرینی هستند که از جانب دریای خزر آمده اند . نام این قوم در
مـنابع یونانـی " کوسـایی " و " کیس سی " آسوریها " کش
شو " ایلامیها " کوس سی " و اروپائیها " کاس سی "
ابن خردابه در
المسالک و الممالک صفحه 22 در حوالی ری و خوار ( خارکس) از منطقه ای یاد میکند که
" کاسپ " نام داشته و در قرن چهارم هجری یا نهصد میلادی به همان نام
معروف بوده است. شـواهد حکایـت دارد کـه کـاس ها
قرون عدیده بر دو سوی جبال البرز مستولی بوده اند که اهم شواهد عـبارت است از
نامیده شدن دریای خزر به ن ام " دریای کاسپین " و همچنین سلسله جبال
البرز به نام " کـوه کاس "
و " جبال کاسپین " و تنگه معروف به دربند خزر که بین کوه و کویر نمک
قرار دارد به نام " دروازه کاسپین
" که هنوز هم زبانزد است.
کهن ترین مستند
مکتوب فارسی که از جایی بنام " کوس " یاد میکند شاهنامه فردوسی است و
نشـان میدهد که در عهد فریدونیان و پیش از کسپانیان در جنوب دریای خزر محلی بنام
" کوس " بوده کـه هـنوز مناطقـی بنام " کوس "و کاس در مناطق
مازندران و غرب گیلان وجود دارند .در میان یونانیان هـرودوت نخسـتین کسی است که از
دریای هیرکان بنام دریای کاسپین یاد میکند و بعد از وی ارسطو نیز ( 348 ق.م ) این
دریا را دریای هیرکانی و کاسپی نامیده است.
ساخت کاشی تابلوهای قالیچه و گل مرغ
در نوشتههای
هرودوت از وجود کاسپیانها و هیرکانیان در سپاه داریوش و خشایارشاه یاد شده است .
وی ایـران را کشـور کثیر الاقوام شمرده و 20 استان یا خشتره و قوم را نام برده است
که از جمله آنها کاسی هـا و کاسپی ها ،لولوبیان گوتیان ( آذربایجان) مان ناها
(کردستان) اورارتو(ارامنه) نام برده است البته در سـنگ نبشـه نقش رستم، ایران به
30 ملیت و قوم تقسیم شده است. هردوت محل استقرار کاسپیانها را سـاتراپی های یازدهم
و پانزدهم کشور هخامنشی نوشته و ساتراپی یازدهم را ساحل جنوبی دریای خزر دانسته
است. بعضی دیگر همچون بطلمیوس، کاسپیانها را ساکن ساتراپی پانزدهم نوشته اند که در
حدود پامیر است. کاسـپیان بـا ایـنکه قـوم بزرگـی بودنـد
بـنظر می رسد که بخش بزرگتری از آنها به جنوب غربی ایران مهاجـرت نمودنـد و باقـی
مانده نیز با ورود اقوام دیگر هویت تاریخی خود را از دست دادند، بطوریکه در عصـر
رومـیان هـیچ گزارشـی از آنها وجود ندارد و تنها در بعضی مناطق جغرافیایی نام این
قوم بر جای مـانده است. بعدها این نام به گذرگاه کاسپیان اطلاق شد که مسیر آن از
تهران به سمت شرق بود و مرز بین پارتها و مادها را تشکیل می داده است
در سـده دوم
پـیش از مـیلاد کاسـپیانها بـا مادهـا و آلـبانهای قفقـاز در آمیختـند و در این
گروه قومی مسـتحیل شـدند. اسـترابون در سـالهای نـزدیک بـه میلاد مسیح در باره
کاسپیان متذکر شد که اکنون آگاهـی از ایـن قـوم موجـود نیسـت ولـی آثاری از
زیستگاه کهن آنها در قفقاز برجای مانده است. بعدها دریای هیرکانی به نام این قوم
کاسپی نامیده شد.
نـام کـاسپـیهـا
و کـاسسـیهـا در عهد اشکانیان تدریجًا به فراموشی سپرده شد بطوریکه در روزگارانـی
کـه به میلاد مسیح منتهی میشد بوجود چنین قومی گواهی نشد ه است، گویی به مرور زمان
بین سایر اقوام ایرانی مستحیل شدهاند ولی نامشان همچنان در اعلام جغرافیایی
باقیمانده است.
انواع کاشیهای سفره خانه سنتی