روش ساخت کاشی هفت رنگ
در حال حاضر کاشی هفت رنگ به دو صورت سنتی و نوین ساخته می شود.
روش نوین
در این روش که از بیسکوئیت های آماده در کارخانه های کاشی سازی ساخته می شود و قطر آن حدود نیم سانتی متر است و لعاب اولیه آن داده شده است استفاده می کنند .
نقاشی روی این کاشی ها به وسیله دست انجام می گیرد و رنگهای مورد استفاده انواع جوهرها به همراه فلاکس آماده می باشند که پس از نقاشی و خشک شدن کاشی ها را درون کوره گذاشته و دوباره پخت می کنند.
روش سنتی
این روش را امروزه خیلی کم و فقط در موارد مرمت آثار تاریخی استفاده می کنند. در اجرای کاشی هفت رنگ نخست می بایست خاک رسی را پیدا نمود که آهکی نباشد . خاک رس را با آب ومقداری ماسه نرم و خاکستر برای جلوگیری از ترک خوردن آن مخلوط کرده به صورت گل در آورده و خوب ورز می دهند. پس از ساخت گل ، خشتهای کاشی به وسیله قالبهای چوبی زده می شوند و بعد از نیمه خشک شدن خشت های کاشی در هوای آزاد تاب برداشته یا برآمدگی هایی در آن به وجود می آید که آن را به وسیله دست بر طرف می کنند بعد از خشک شدن کاشی ها را در کوره نیمه پخت می کنند و سپس کاشیهای نیمه پخته شده را شستشو می دهند و به وسیله پارچه ای آغشته به خاک رس نرم و الک شده با پودر شیشه ناصافیهای کاشی را از بین می برند و کاشی های صاف و سیقلی بدست می آید که بعد از خشک شدن کاشی های آماده شده را لعاب سفید می دهند.
برای لعاب دادن کاشی ابتدا هر کاشی را با آب لعاب آغشته و سپس لعاب غلیظ بر روی کاشی زده می شود.و در مرحله آخر با تیغ های مخصوص اضافه لعاب ها را از لبه کاشیها پاک می کنند.پس از چند روز و جا افتادن لعاب ها کاشی ها را به کوره برده و دومین مرحله پخت صورت می گیرد. بعد از مرحله لعاب دادن نوبت به مرحله نقاشی روی کاشی می رسد .
در این مرحله ابتدا باید طرح مورد نظر روی کاغذ طراحی شود و رنگهای مورد نظر مشخص شوند . در مرحله بعد کاشی ها با لعاب سفید را کنار هم می چینند و طرح را سوزنی کرده به وسیله پودر زغال طرح را بر روی کاشی منتقل می کنند.
ابتدا طرح به وسیله لعاب سیاه رنگ و قلم مو، قلم گیری می شود و بعد از قلم گیری رنگ زمینه کار زده شده و سپس گلها و نقوش دیگر را با لعاب های مختلف رنگ آمیزی می کنند برای ایجاد سایه روشن ها می توان در بعضی نقاط از لعاب های غلیظ تر استفاده کرد که بعد از پخت لعاب رنگی کمی برجسته تر به نظر می رسد. بعد از رنگ آمیزی خشک شدن لعابهای رنگی، کاشی ها را داخل کوره پخت کاشی چیده و مرحله نهایی پخت کاشی صورت می گیرد.
در اینجا لازم به ذکر است کاشی هفت رنگ دست ساز از نظر استحکام چند صد سالی است که امتحان خود را پس داده اما کاشی هفت رنگ صنعتی و مونتاژ از نظر استحکام نهایتا سی سال عمر می کند. کشور ما پس از چند استاد کار معدود کاشی هفت رنگ در آینده با مشکل نبود استادکاران کاشی اصیل و سنتی مواجه است چرا که یاد گرفتن این هنر اصیل با گذشت زمان و تجربه ممکن است.
شاید مهمترین راهکار موجود به استخدام در آوردن اساتید این فن وهنر و آموزش آن هنر به کاراموزان به صورت عملی در کارگاه کاشی هفت رنگ است و مجهزکردن کارگاه های کاشی زنی به کوره های برقی و ساخت کارگاه های تولید رنگ خالص هم راهکار دیگری برای گسترش هنر کاشی سنتی هفت رنگ باشد.
به هر حال اگر مسولان چاره ای برای هنر کاشی هفت رنگ سنتی که در حال فراموش شدن است نیندیشند مشخص نخواهد بود که آینده میراث فرهنگی و تاریخ ما و مرمت آنها چه خواهد بود چراکه هم اکنون نیز مرمت غیر اصولی آثار در برخی اماکن مشهود است.
گردآورنده و تدوین: معصومه حیدری