خبرگزاری مهر ، گروه استانها- آرتا دخت زاهدی: معبد هندوها به عنوان یکی از بناهای تاریخی و زیبا، در قلب شهر بندرعباس قرار دارد. بنایی که اگر جان داشت و زبان‌باز می‌کرد ناگفته‌های زیادی از تاریخ و فرهنگ ساکنان قدیمی این شهر می‌گفت. در سال‌های اخیر با دستور اداره کل میراث فرهنگی هرمزگان مرمت این بنای کهن انجام شد که این مرمت از سوی برخی از کارشناسان تاریخی مورد انتقاد قرار گرفت.

یکی از نشانه‌ها و نماد فرهنگ، اصالت، قدمت تاریخ و حتی زیبایی در هر منطقه جغرافیایی آثار و بناهای تاریخی آن جغرافیاست. بناهایی که اثبات می‌کند بر تاریخ و مردمان یک سرزمین چه گذشته و چه هویتی دارند.

معبد هندوهای بندرعباس که در سال 1377 با شماره 1999 به ثبت ملی رسید با گنبد، اتاق‌ها و طاقچه‌های زیبا بیانگر بخش عظیمی از تاریخ حضور هندی‌ها در این شهر بندری است. مردمی که به دلیل رونق تجارت در هرمزگان حضور فعالی داشتند و به دلیل همین رفت‌و آمدها هنر و فرهنگ آن‌ها نیز در این منطقه انتقال یافت.

معبد هندوها یا به گویش محلی «بت گوران» در اواخر دوران ناصرالدین‌شاه ساخته و در زمان مظفرالدین شاه مورد بهره‌برداری قرار گرفت که در ساخت این بنای تاریخی معماری سایر ادیان مانند بودائی و اسلام نیز به چشم می‌خورد. این معماری حاصل حضور کارگران و تجار هندی است که در پی تجارت و کار به هرمزگان و شهر بندرعباس سفر می‌کردند و تا آغاز دوره پهلوی اول در بندرعباس حضور داشتند.

اگر از تجزیه جز به‌جز نقشه و معماری این معبد صرف‌نظر کنیم آنچه در این گزارش برای ما مهم تلقی می‌شود نوع مواد و مصالحی است که در ساخت این بنای زیبا به‌کار رفته است. بر اساس منابع و گفته کارشناسان سنگ و ملات ساروج (در پی دیوارهای بنا) گچ (اندود روی دیوارها) و گاهی آهک همچنین مصالح گنبد که یکی از بی‌نظیرترین معماری‌ها است ترکیبی از گچ، آهک و ماسه در سالن اجتماعات این معبد که سقفی تخت و چوبی دارد به ترتیب از بوریا، تخته، گل و ملات کاه‌گل است.

معبد هندوهای بندرعباس در سال‌های اخیر  دستخوش تغییرات فرم و فضایی و همچنین تجارب مرمتی مختلفی شد که با نگاهی گذرا متوجه می‌شوید مورد کم‌لطفی و نامهربانی‌های زیادی قرار گرفته، آن‌قدر که قبل از مرمت و بازسازی با همان شکل و رنگ قدیمی‌اش بیشتر به دل نشسته و به آنچه به‌عنوان میراث فرهنگی نام‌برده می‌شود شباهت داشت.

نمایی که هیچ شباهتی به یک اثر تاریخی ندارد و گواه از گچ کاری‌های امروزی با ملات های شیمیایی دارد. گنبد خانه و قسمت اصلی رهاشده و تنها نماها یا همان دیوارها هستند که به شکل غیر متعارف و نازیبا بازسازی‌شده‌اند. به نظر می‌رسد دانش برخورد با مرمت قندیل‌های گنبدی معبد یا وجود ندارد یا مسئولان امر نیازی به این مهم نمی‌بینند و ترجیح می‌دهند مسیر هزینه‌های این بنا را به سمت همین نماسازی پر ابهام و کاملا مورد انتقاد صرف کنند.

در پی دست یافتن به حقیقت مرمت و بازسازی معبد هندوها به همراه یک کارشناس مرمت بناهای تاریخی به این معبد رفتیم. معبدی که بی‌هیچ مراقب و یا اصول ایمنی رها شده، با چند دوربین مداربسته که معلوم نیست روشن است یا نه از  آن مراقبت می‌شود.

بر اساس گفته‌های یک کارشناس مرمت بناهای تاریخی در نخستین مرحله برای بازسازی و تعمیر احتیاج به تحقیقات مفصلی پیرامون تاریخ، چگونگی ساخت و مصالح به‌کاررفته دارند و در مراحل بعد تهیه نزدیک‌ترین و شبیه‌ترین مصالح برای بازسازی بنا و دیگر کارهایی که برای جلوگیری از آسیب انجام می‌شود، مهمترین اصل در حفاظت و مرمت یک اثر تاریخی و حفظ اصالت آن است.

این کارشناس مرمت آثار تاریخی معتقد بود: مصالح باید از نزدیک ترین و مقاوم ترین مواد نسبت به ملات اولیه بنا انتخاب شوند. ظاهر اثر تاریخی باید حفظ شده و با حفظ اصالت آن، مقاوم سازی، رفع کمبود، پوشش دهی و تثبیت انجام شود. ارائه طرح حفاظتی و مرمتی مناسب و انتخاب شیوه انجام کار مرمتی (براساس مطالعات انجام شده بر روی فن شناسی و آسیب شناسی اثر تاریخی)، اصلی ترین وظیفه یک مرمتگر بنا است که متاسفانه درمورد مرمت بنای معبد هندوها این اصول به هیچ انگاشته شده است.

معبد از بیرون و از دید یک رهگذر عادی به بنای تاریخی نمی ماند. گچ سفید و یکدستی که دیوارهای بیرونی معبد را پوشانده آن را به هر چیزی شبیه کرده جز یک بنای تاریخی. تغییر رنگ در قسمتهای مرمت نشده بنا که از ملات ساروج استفاده شده، با قسمتهای مرمت شده که با کج سلیقگی با گچ سفید کار شده به وضوح خودنمایی می کند.

براساس اصول مرمتی مکتب فلورانس، قسمتهای مرمت شده و مرمت نشده یک اثر تاریخی با حفظ مواد استفاده شده اصولی و مرمتی، باید موزون سازی رنگی نیز اعمال شود و دو قسمت بنا در حدی اختلاف سطح، رنگ و بافت داشته باشند که بتوان تفاوتی بین اصل و مرمت شده قائل بود. متاسفانه در بنای معبد هندوها با گچ سفید سرتاسری در بدنه بنا، نه در ظاهر بنا به اثر تاریخی می ماند نه در باطن از مواد مرمتی صحیحی استفاده شده است. 

آنچه به‌عنوان گچ در نماهای بناهای تاریخی خطه جنوب استفاده می‌شد گچ نیم کوب است (مخلوطی از آهک و گاهی ماسه دریا به دلیل مقاومت و جلوگیری از رطوبت). برای مرمت هر بنا باید مصالح اصلی مطالعه شود و همانند عناصر همان ساخت استفاده شود. دیوارها نیز در صورت داشتن نقاشی و یا گچ‌بری باید با استفاده از کارشناسان زبده در امر مرمت بنا بازسازی و یا حتی دست به ترمیم نقاشی و یا گچ کاری زده می‌شد که هیچ‌کدام از این‌ها در معبد هندوها لحاظ نشده است.

مرمت معبد هندوها تا پایان سال به اتمام می رسد/بدنه معبد اصالت ندارد

اشکان مختاری، معاون میراث فرهنگی استان هرمزگان در گفتگو با خبرنگار مهر عنوان کرد: تنها نقاشی های درون معبد است که اصالت دارد اما بدنه معبد به دلیل مرمت های غیر اصولی دیگر اصالتی ندارد.

وی تصریح کرد: مرمت معبد هندوها به اتمام نرسیده و در چندین فاز انجام می شود، قصد داریم تا پایان سال 97 مرمت معبد را به اتمام برسانیم.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه در آخرین فاز انجام شده تنها پوسته بیرونی معبد مرمت شده گفت: در سالهای گذشته پوسته بیرونی معبد با گچ مرمت شده که بر اساس همین روند ما هم باید دوباره از گچ استفاده میکردیم هرچند این مصالح با شرجی و باران تخریب می شود.

مختاری با بیان اینکه مرمت بناهای تاریخی ممکن است چندین بار به صورت متوالی انجام شود اظهارداشت: این یک موضوع عادی است که بنای تاریخی در سالهای متوالی مرمت و بازسازی شود به همین دلیل استفاده از گچ معمولی در پوسته بیرونی معبد کار اشتباهی نبوده است.

معاون میراث فرهنگی استان هرمزگان افزود: از تمامی بنای معبد تنها نقاشی های این بنا دارای اصالت است که به زودی در فاز بعد تمامی آنها مرمت می شود.

وی در ادامه توضیح داد: در مرمت باید اصالت بنا حفظ شود اما مصالح معبد هندوها همان گچی است که زرد شده و ما به شکل زرد آن را میبینیم.

این مقام مسئول با تاکید بر اینکه دکتر طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور از این بنا بازدید و روند مرمت را تایید کرده است گفت: حرفهای زیادی پیرامون مرمت نادرست معبد هندوها وجود دارد که هیچ کدام مورد تایید نیست هر کارشناس و صاحب نظر در امور مرمت بنا که نقدی بر عملکرد مرمت این بنا دارد به صورت شفاف بیان کند مطمنا مورد استقبال ما قرار خواهد گرفت.

مختاری در پایان خاطر نشان کرد: گنبد و کله قندی های روی آن به دلیل مرمت نادرست در گذشته و استفاده از مفتول فلزی از داخل زنگ زده و گنبد را تخریب کرده است و این باعث شده که مرمت گند با سختی انجام شود.

تخصیص اعتبار به روش های غیراصولی مرمت

طبق آنچه به‌عنوان قرارداد و شرح عملیات با پیمانکار برای مرمت و ساماندهی اضطراری معبد هندوها به‌دست‌آمده پیمانکار ملزم به تعمیر و بازسازی گنبد، دیواره‌ها و قسمت‌هایی از معبد بوده که در خطر تخریب هستند. در این قرارداد گنبدها و گل‌ها با تأکید فراوان ذکرشده است. حال سؤال پیش می‌آید که چرا بر اساس آنچه در قرارداد و شرح آن آورده شده پیمانکار وظایف خود را انجام نداده و بدون تحقیق و تفحص از مصالحی استفاده کرده که باعث تخریب و نابودی معبد می‌شود؟

آیا مسئولین میراث فرهنگی هرمزگان بر این رخداد نظارتی نداشتند، آنچه موجب نگرانی است، مسئولان میراث فرهنگی در قبال میراث فرهنگی این استان چقدر خود را مسئول می‌دانند که تنها برای گچ کاری ساده نزدیک به 100 میلیون تومان پول در قرارداد قید شده است. 

آنچه باید با سرعت مورد مرمت قرار بگیرد گنبد و دیواره‌های کنار است که به‌شدت در معرض تخریب است اما پیمانکار با کمترین هزینه دیوار سفید کرده و بابت این هزینه گزافی دریافت کرده است.

در امارات که شاید کمتر از دو ساعت با شهر بندرعباس فاصله داشته باشد برای تاریخ‌سازی دست به ساخت بناها با نزدیک‌ترین شکل و شمایل به آثار باستانی جغرافیای هرمزگان می‌زند. در حالی که هزینه های تخصیص یافته به مرمت معبد هندوها به شکل غیرحرفه ای هزینه می شود و نوع مرمت معبد موجب دلزدگی بازدید کنندگان می شود.