چکیده
آب از نظر روانی
بعنوان عنصری زندگی بخش باعث جذب انسان می گردد،صدای آرام آب ایجاد آرامـش مـی
نماید و از جریانهای تند آب و آبشارها برای صداهای ناموزون و ناخوشایند استفاده می
گـردد در یـک طـرح فضای سبز آب معمولاً بعنوان یک نقطه تأکید "point
Focal ،"ایجاد خط "line "وارد
می گردد.
از نظـر کاربـرد
، آب هـا بـه دودسـته آبهـای راکد و روان تقسیم می شوند کاربرد آبهای راکد براساس
نوع ظرف ، رنگ آب متفاوت است.
آبهـای روان بـه
صـورت آبهای آبشاری و فورانی دیده می شوند اثرات آبهای آبشاری برحسب سـرعت جریان و
میزان شیب بصورتهای مختلف از آن جمله صفحه کامل "sheet
Full ، "صفحه مـنقطع "sheet
interrupted ، "یـا صفحه شکسته "sheet
Broken ،"استخرهای پله أی "Steppedpools
، "نهـرهای آرام "stream
Quiet ،"نهـرهای خروشـان turbulent" "streamتقسیم
می گردند
آبهـای فورانـی "water spouting "نـیز بـه
شکلهای متفاوت از آن جمله ستونی clear" "columnو غیره
دسته بندی می گردند.
در ایـن مقاله
سعی می شود با بیان روشهایی چند از کاربری آب بعنوان عنصر طراحی مروری بر بینشـهای
گـرانقدر گذشـتگانمان داشـته باشـیم.سـپس بر اثرات مختلف آب و کاربردهای کنونی آن پرداخته
می شود.
مقدمه
آب یکـی از
عناصـر اصـلی حـبات بـوده و هستی بخش جانوران و گیاهان است،این مائده الهی بخش اعظـم
کـره زمیـن را فراگرفته و از عوامل اصلی ثبات اکوسیستمها برروی کره زمین بشمار می
آید،استفاده هـای متعدد از این مایع"آب آشامیدنی ، کشاورزی و محیط زیست"
باعث وابستگی جدایی ناپذیر انسان با آن شـده اسـت. بطوریکـه در تاریخ جهان و بخصوص
کشورمان ایران همیشه واژه آب با آبادانی و زندگی همراه بوده است.
گسـترش دامـنه
تمـدن براسـاس فن آوری جدید و گرایش به سوی زندگی ماشینی همراه با افزایش رشد بی
رویه جمعیت و آلودگی محیط زیست ، سبب تحمل شرایط دشواری در فضای زندگی انسان شده اسـت.
ایجـاد فضـای سبز علاوه بر نزدیک کردن انسان به طبیعت و کاهش آلودگی های زیست
محیطی میـتواند باعـث کـاهش فشـارهای روحـی و روانـی در انسان گردد و آب یکی از
عناصر اصلی طراحی در فضـاهای سـبز مـناطق خشـک محسـوب می شود . آب به عنوان عنصری
در طراحی محیط به منظورهای مخـتلف از جمله تلطیف هوا و کاهش آلودگی ها ، محور
ارتباط دهنده یا جداکننده،ایجاد حرکت و نشاط ،سـکون و آرامـش ،تشـکیل آیـنه و
انعکـاس تصـاویرزیبا،محو صداهای ناخوشایند،بوجود آورنده صدای آرامش بخش و یکی از
عناصر اصلی بازی بچه ها در پارک مورد استفاده قرار می گیرد.
نقش آب در
باغهای ایرانی
بعلـت گرم و خشک
بودن منطقه ، باغهای قدیمی ایران اکثراً در کنار چشمه های طبیعی و یا کاریز بنا شـده
انـد. شـکل بـاغ از دیـرباز با شرایط اکولوژیکی و میزان آن تناسب کامل داشته است .
یکی از دلایل جـدول بـندی و نهرسـازی مـنظم باغها،بـرای جلوگـیری از اتلاف آب است
و شاید بتوان گفت چگونگی آبـیاری و لـزوم جلوگـیری از هـدر رفتـن آب ، طـرح باغها
را تعیین می کند و این طرحها اغلب به شکل مستطیل و خیابانهای اصلی بصورت صلیب می
باشند و برای آبیاری سایر قسمتها جویهای آب در وسط یا طرفین این خیابانها ساخته می
شوند.
درزمیـنهای
نسبتاً مسطح،باغ بیشتر در اطراف مظهرقنات یا چشمه احداث می شود،تا جریان دائمی آب در
مسـیر خـود بـرای رسـیدن به زمینهای زراعی گیاهان باغ را نیز مشروب سازد، نمونه آن
باغ فین کاشان اسـت. ازانواع دیگر می توان باغ هزارجریب اصفهان را نام برد که در
دامنه کوه احداث شداه ند. ساختمان در بالاتریـن نقطه باغ و زمین آن بصورت پلکانی
است و آبشارهایی از هر طبقه به طبقه دیگر سرازیراست. گونـه
دیگر باغهایی است که توسط نهرهای منشعب ازرودخانه آبیاری می شوند که می توان
باغهای درون شهراصفهان دوره صفویه را نام برد.
اصـلی تریـن
عاملـی کـه همواره به باغهای ایرانی حیات می بخشد آب جاری است که در چهارباغها وجویبارهای
کم شیب به حرکت درمی آید ومنظره وهوای باغ را مطبوع و دلپذیر می کند جویهای باغهای
تزئینـی را کـه به حوضها می پیوندند معمولاً با سنگ و آجر می سازند. در کف آب
نماها و بیشترمکانهایی کـه آب ریـزش دارد غالـباً تخـته سنگی سفید با طرحهای مختلف
کار می گذارند که موجب آب را زیباتر جلوه گر سازد. برای مثال ازسنگهای جوی آب باغ
قدمگاه نیشابور با تراشهای نیلوفری باید یاد کرد.
حـوض هـا کـه
ازضـروری تریـن عناصر طراحی باغ محسوب می شود، بیشتر در مقابل عمارت و به شـکلهای
مسـتطیل ، مربع،چـند ضـلعی و یـا بیضـی کـه به خاطر تیرگی و انعکاس آن مورد پسند
ایرانیان بـود"بـاغ چهلستون اصفهان" احداث می گردید.گاهی درداخل
ساختمانهای باغهای قدیمی نیز آبنما ساخته مـی شـد کـه بـه آن حوضـخانه مـی گفتـند
کـه در باغ هشت بهشت اصفهان چندین نمونه ازآن دیده می شـود.فواره های آب را در حوضهای
داخل و خارج از خانه احداث می کردند باغ هزار جریب که در عهد صفویه احداث گردید،
دارای پانصد فواره با پرش کوتاه بود.
از پـل نـه
تـنها بعـنوان محـل عبور استفاده می کردند ، بلکه عنصری در طراحی محیط و محلی برای
گردش مردم محسوب می شد،"پل خواجو،سی وسه پل" که نشانگر اهمیت آب نزد
ایرانیان است
تأسیسـات آب
رسـانی دقیق باغ فین کاشان مانند ارتفاع یکنواخت فواره ها در تمامی طول شیب باغ ، همچنیـن
ترکیـبهای مخـتلف آب مانـند، آب و آییـنه ، آب و فـواره ، آب وچشمه، آب و حرکت و
آب و رطوبـت همگـی نشـانه أی ازپیچیدگی سیستم آب رسانی و استفاده مناسب از آب در
طراحی محوطه می باشد.
اثرات آبها
این اثرات به دو
گروه اساسی تقسیم می شود:
1ـ اثرات
آبهای راکد 2ـ اثرات آبهای روان
در آبهـای راکـد
ظروف مشخص کننده شکل آب می باشد.رنگ آب در سطح آب اثر نهایی آن را مشخص مـی
نمـاید. اگر رنگ آب تیره باشد اثر مطلوب سطح آن انعکاس نور می باشد در صورتی که
رنگ روشن آب اثر مطلوبی چون شیشه دارد.
آبهای روان به
دو صورت آبهای آبشاری و آبهای فورانی می باشد
آبهـای آبشـاری
که تحت تأثیرجاذبه زمین حرکت می نماید و آبهای فراوانی که تغییر مکان آنها توسط فشـار
بـوده و حرکـت آنهـا بوسیله نیروی جاذبه زمین کامل می گردد أین نوع شامل فواره ها
و امواج می باشـد. ریزش آب حرکت عمودی آن است بدون 2 تماس با سطحی و معمولاً بصورت
صفحه کامل ایجاد مـی شـود. اگـر جـریان آب کـاهش یـابد ریزش آب بصورت صفحه شکسته
است . نوع دیگر ریزش آب بصورت صفحه منقطع است که فواره زمینی می نامند.
در آبهای روان
اگر جریان کند باشد و سطح آب یکنواخت باشد انعکاس نور در آن بخوبی قابل رؤیت اسـت
و حرکـت آب در یـک سـطح ناهموار باعث ورود هوا در آب می گردد و جریان متلاطم ایجاد
می نماید و سرعت حرکت آب را تشدید می کند.
آبشـارهای کوچـک
در حقیقت ترکیبی از آبهای جاری و آبشارها می باشد. در فرم پله أی آب مستقیماً روی
پلـه های نامنظم که بصورت تصادفی بوسیله سنگهای طبیعی و مصنوعی قرار گرفته اند
عبور می کند . در فواره ها نیروی خارجی مستقیماً
به آب وارد گردیده باعث خروج آب از سوراخ لوله ها و یا نازلها به طرف بالا می
گردد. در فواره های ستونی حرکت آب مستقیم و عمودی است در فواره های قوی آب کف آلود
متلاطم سفید تولید می گردد که ترکیبی از هوا و آب می باشد.
کاربری آبها
آبهـای راکـد "water Still "که
درطراحی استخر و یا فواره ها بکارمی روند در بیشترطرحهای آبهـای جاری نیزبعنوان
مکمل طرح استفاده می شوند.این آبها عنصراولیه در تقویت یک حس آرامش وآسودگی در
مناطق آرام و غیرفعال بوده و درمناطق پرجنب وجوش برای بهره مند شدن ازیک حس نظر و
ترتیب "Formality "بکارگرفته
می شوند.
نقش آبهای ریزشی
آزاد "falling Free "وآبشارهای
پله أی با شیب زیاد "cascade
Steep "با توجـه بـه درمعـرض دید بودن و تولید صدا باعث تحریک
فعالیت می گردند. برای احداث آبشار با ارتفـاع یـک مـتر یـا کمتراستفاده ازآبهای
ریزشی آزاد بصورت صفحه کامل "sheet
Full"یا صفحه گسـیخته "sheet
Interrupted "یـا ناودانـی ترجـیح داده مـی شود.و با درنظرگرفتن صدای ریزش
کمتر،مقاومت بیشتردرمقابل باد برای فضاهای محصورو داخلی مناسب می باشند. دیوارهای
آبی صاف "water Smoth "و صـفحه
شکسته "sheet Broken "استفاده
های محدودی دارند. صفحه شکسته بیشـتریک مکمـل یا عنصرثانویه درطراحی است. دیوار
آبی صاف دارای دید بسیارکمی است و فاقد صدا می باشد،که می توان قسمت پائین
دیوارهای آبی صاف را بصورت ریزش آزاد "falling
Free" طراحی کرد تا صدای کمی ایجاد گردد.
آبشـارهای کوتاه
با شیب کم و نهرها برای افزایش یک حس پیوستگی "Continuity
"با عناصر طراحی فضای سبز یا معماری و یا مرتبط ساختن طرحها
با هم استفاده می شوند.
آبهـای جهشـی "water Spouting "باعث
حرکت عمودی آب و تولید صدا دراستخرهای آرام مـی شـود بنظربینـنده مـی رسد که منبع
و منشأ آب در آبهای جاری یا ریزشی و یا آبشارهای کوتاه آبهای جهشی است.گروه آبهای
پرتابی می توانند برای ایجاد حرکت با استفاده از مجسمه ها بکاربرده شوند، که
درمیادین شهرها بسیاربکارگرفته شده اند و معمولاً درزیرآنها آبهای راکد یا
آبشارهای کوتاه قرارگرفـته انـد. آبهـای پرتابـی دراستخرها و یا دریاچه ها برای
افزایش کیفیت آب ازطریق هوادهی بکارمی روند.
درپارکهـای آبـی
از انـواع حرکت آبها مثل Stream Turbulent|Activator و...
استفاده می گردد.
منبع : مجموعه
مقالات همایشهای آموزشی وپژوهشی فضای سبز شهرتهران
#کاشی سنتی