چمن گیاهی است تک لپه أی ازخـانواده Poaceae نقطـه رویشـی آن درقسـمت بـالای طوقـه ونزدیک خاک قرارگرفته به همین دلیل کارچمن زنی اختلالی درسیستم رشد گیاه ایجــاد نمـی کنـد.اغلـب چمنها جزء گیاهان دائمی محسوب می شوند.

درمیان هزارها رقم گیاهان علفی که درنیمکره شمالی رشد می کنند تنها حدود چهل نوع بعنوان چمن بکارمی روند.کاربرد چمن چیزی نیست که امروزه رایج شده باشد بلکــه درجـهان قرنهاسـت کـه بسـیاری ازگیاهان این خانواده بصورت فرش سبزی زمینه بسیاری ازطرحهای فضای سبزرا تشکیل می دهند.ازدلائل آن،داشتن ظاهری جذاب ودلپذیر،پوششی سریع و مقاوم،قدرت مقاومت دربرابرپاخوری و مقاوم بـه کوتـاه شدن بدون اینکه آسیب ببینند را میتوان نام برد.چمن با رنگ سبزو ملایم خود موجب آرامـش روح و روان انسان می شود و دررفتارهای اجتماعی انسان نیزتأثیرخواهد داشت.

چمنها ازلحاظ شکل ظاهری،احتیاجات آبی،نــوری،حرارتـی،نیازهـای نگـهداری وکـاربرد بسـیارمتنوع هستند.گرچه کاشت چمن مشکل نیست اما انتخاب نوع چمــن وبدنبـال آن مدیریـت صحیـح ازمـهمترین عوامل طول عمرچمن وزیبایی آن می باشد درواقع ظاهر چمن منعکس کننده کیفیت نگهداری آن است. احداث چمن مستلزم هزینه های سنگین است وبا توجه به آب وهوای خشک و نیمه خشک ایـران، در احداث چمن میزان آب در دسترس بسیار مهم و تعیین کننده است که انتخاب ارقام مقاوم بر حسب نوع و کاربرد می تواند در کاهش هزینه ها نقش اساسی داشته باشد.

کاشت چمن معمولاً بصورت بذر صورت می گیرد ولی برخی از چمنها را میتوان از طریق غیرجنسی مـانند ریـــزوم "type Rhizomatous، "اســتولون "type Stoloniferous "و کپــه أی "type-Bunch "تکثیر نمود.

از نظر شرایط آب و هوایی چمنها بدو دسته فصل و سرد و فصل گرم تقسیم مـی شـوند.بـهترین دمـا برای رشد گونه أی فصل سرد24-15 درجه سانتیگراد است،زمستانهای سرد را تحمـل مـی کننـد ولـی بـه هوای گرم تابستان مقاوم نیستند.دمای مناسب رشد چمنهای فصل گرم 35-26 درجه سانتیگراد می باشد و در درجه حرارتهای زیر صفر بخواب می روند.

کیفیت چمن

کیفیت چمن را از دو نظر می توان بررسی کرد.

1ـ کیفیتـهای ظـاهری "Quality Visual "کـه شـامل تراکـم "Density،"بـافت "Texture ،" یکنواختی "Unifomity ،"رنگ"Color ، "عــادت رشـد "habit Growth "و مـیزان صـاف بـودن "Smothness "می باشد.

تراکم نسبت اندامهای هوایی به واحد سطح است و عامل مهم در تعیین بافت عرض پهنک برگ می باشـد. یکنواختی که ظاهر صاف و یکدست چمن است.رنگ که از سبز روشن تا تیره متغبر است و در طول فصل رشد نیز تغییر می کند. عادت رسد بستگی به ریزوم زایی،استولون یا رشد کپه أی چمن دارد صــاف بـودن بر حسب نوع چمن زن متغیر است.

2ـ کیفیت های کاربردی "Quality functional "کــه شـامل اسـتحکام بـرگ "Rigidity "کـه بـه مقاومت برگ در برابر فشار گفته می شود.حالت ارتجاعی "Elasticity "که تمایل به برگشت برگــها بـه حالت اولیه بعد از وارد شدن فشار به سطح آن است.پاخوری "Resiloency "که به ظرفیـت چمـن در تحمل شوکهای وارده بدون تغییر در خصوصیات ظاهری آن اتــلاق مـی شـود.مـیزان محصـول "yield " مقدار چمنهای چیده شده است که در واقع نشان دهنــده مـیزان رشـد آن اسـت.سرسـبزی "Verdure " میزان اندامهای هوایی باقی مانده بعد از چیدن است که ارتباط مستقیم با استحکام برگی و پـاخوری چمـن دارد ، ریشه دهی "Rooting "در حقیقت عمق فعـالیت ریشـه هـا کـه از فاکتورهـای مـهم در افزایـش مقاومت آن به خشکی است و قدرت ترمیم پذیری "capacity Recuperative "تـوان بـازگشـت چمنها به حالت اولیه بعد از خسارت ناشی از عوامل بیماری زا ، حشرات ، رفت و آمد و... می باشد. در انتخاب چمن به نکات دیگری از جمله سرعت استقرار ، میزان مقاومت به سرما ، گرمـا ، خشـکی ، سایه ، خاکهای اسیدی ، خاکهای شور ، ایستایی و thatch نیز باید توجه نمود.

کاربردهای چمن

چمنها از نظر کاربرد به دو دسته چمنهای ورزشی "turf Sport "و چمنهای تزئینی "truf lawn " تقسیم می شوند.

چمنهای ورزشی: در واقع تکامل و تحول در تکنولــوژی و علـم چمـن کـاری بیشـتر مدیـون مدیـران زمینهای گلف برای فراهم نمودن تکنولوژی و اصولی برای رفع مشکلاتشان بوده است.

مشخصه اصلی تمام چمنهای ورزشی محیطی مناسب برای بازی و حفظ سلامت و ایمنی بازیکنان و ایجاد ظاهری زیبا و جذاب برای تماشاگران می باشد.از خصوصیات دیگر چمن های ورزشــی قـدرت ترمیـم و قدرت پاخوری آنها است. گونه هایی کـه بیشـتر بدیـن منظـور اسـتفاده مـی شـوند |. sp Zoysia Cynodon dactulon | Poa pratensis | Lolium perenne  می باشند .

در اثر بازی گاهی بخش کوچکی از زمین ورزشی خسارت می بیند که به وسیله Plugهــا یـا sodهـا تعمیر می شوند.

چمنهای تزئینی "turf lawn :"به چمن های کاشته شده در داخل خانه ها، ساختمانهای دولتی ، مکانـهای تجارتی ، پارکها ، باند فرودگاهها ، باند فرودگاهها ، کنار جاده ها... گفته می شود.این چمنها به دو دسـته تقسیم می شوند.

1ـ چمنهای لوکس "lawn Luxury :"دارای برگهای ظریف ، کیفیتی بالا و ظاهری جذاب مــی باشـند. احتیاج به مراقبت و توجه فراوان دارند بطوریکه باید فاقد علفهای هرز باشند، بخشـهای قـهوه أی رنـگ و بدمنظر نداشته باشند،برآمدگی و فرورفتگی درآن دیده نشود. بعــد از بـارندگـی سـنگینی سـریع زهکشـی صورت گیرد و کاملا یکنواخت باشند. این چمنها قدرت پاخوری زیادی ندارند بنـابراین در مکانـهایی کـه رفت و آمد روی آنها انجام نمی گیرد کشت می شوند و بیشتر جنبه دیدنی دارنـد. از گونـه هـای مختلـف جنس Agrostis مثل tenuis.A بیشتر استفاده می شود.

2ـ چمنهای کاربردی "lawn Utility :"نسبت به چمنهای لوکس مقاومتر بوده و دارای برگهای پهن تـری هستند.از نظر زیبایی با آنها قابل مقایسه نیستند.احتیــاج بـه مراقبـت کمـتری دارنـد،سـریعتر اسـتقرار پیـدا می کنند. رشد زیادی دارند و تعداد دفعات چمن زنی نسبت به چمنهای لوکس درآن بیشتر اسـت از گونـه انـواع و P.pratensis|P.annua|P.bertolonii|P.trivialis مثـل Poa جنــس مختلف های Lulium مثل prenne.L می توان استفاده نمود.از مکانهایی که این چمنها کاربردی دارند،کنــار جـاده ها ، باند فرودگاهها ،شیب زمینهای اسکی و ... است. اهداف کاربردی آنها علاوه بر زیبایی فضـای سـبز ، حفظ نباتات و پایداری خاک ، جلوگیری از فرسایش آبی و خاکی ، تعدبل دمــای خـاک ، کـاهش گـرد و غبار و افزایش اکسیژن محیط و جذب مواد سمی هوا را می توان نام برد.

چمنهایی که برای پایداری خاک به کار می روند بهتر است از چمنهای بومی منطقــه انتخـاب شـوند تـا مراقبت و نیازهای کمتری احتیاج داشته باشند.

در مکانهای مختلف می توان از چمن استفاده نمود که به چند نمونه از آنها پرداخته می شود.

در پارک کودکان ایجاد چمن برای بازی بچه ها ضروری است. مثلا در سطح زیرین وســائل بـازی مـی توان فضای نرمی از چمن ایجاد کرد تا صدمات وارده به کودکان را بر اثر سقوط کــاهش دهـد و مخلـوط گونه های pratensis Poa| perenne Lolium برای این منظور مناسب هستند.

در اطراف آب نماها چمن کاری بصورت لکــه أی و پراکنـده بیشـتر صـورت مـی گـیرد و در طراحـی فضاهای گل کاری ، زمینه چمن ، اثر رنگ قرمز ، زرد و سفید افزایش می دهـد. و در سـطوح وسـیع گـل کاری از کاشت سطح کم چمن باید خودداری کرد زیرا در این حالت چمن منظره جذاب خود را از دست خواهد داد . استفاده از یک حاشیه صخره أی در اطراف سطح چمـن کـاری شـده بـرای کمـک بـه ایجـاد منظره أی زیبا تر در طراحی مناسب است. از کاربردهای دیگر چمن نــرم و لطیـف کـردن طراحـی هـای مکانهای سخت و خشن است.

ایجاد محوطه های چمن کاری در زیر سایه درختان بسیار مناسب است زیرا وجود سـایه درخـت روی این فرش سبز مکان مناسبی برای استراحت بخصوص در تابستانهای گرم می باشد. از گونه های مناسب برای ایــن منظـور مـی تـوان از perenne Lolium و بعضـی از ارقـام Poa pratensis مثل Baron سود برد.

منبع : مجموعه مقالات همایشهای آموزشی و پژوهشی فضای سبز شهر تهران "جلد دوم )

# کاشی سنتی