همه انسانها در
ارتباط با محیط اطراف خود هستند و به نحوی از محیط تاثیر گرفته یـا بـر آن اثـر می
گذارند. ارتباط انسان و محیط در شکل اولیه خود از یک سیستم ( محرک – پاسخ) پیروی
میکنــد کـه در آن ، گیرنده ها ی حسی تحت تاثیر محرکهای محیطی قرار گرفته و بعد از
انتقال اطلاعات به مغــز، داده های محیطی در مغز طبقه بندی و تفسیر شده و نهایت
عکس العمل انسان به صورت رفتار ظاهر میگردد.
مامی رفتارهای
انسان در فضاهای معینی صورت می پذیرد که بستر رفتار به شمار مــی آینـد. در این
فضاها، رفتارهای واقعی و مورد انتظار در حد امکانات موجود، فرصت بروز می یابند و
هنگــامی یـک فضا مطلوب طلقی می شود که مطابق با ویژگیها، خصوصیات رفتاری و
نیازهای افراد، طراحی شده باشد.
در طراحی فضاها،
لازم است حضور انسان و نحوه ادراک و رفتار او در نظر گرفته مــی شـود، در غیر این
صورت به سبب برآورده نشدن نیازها، افراد در جهت سازماندهی به فضا و تامین نیازهای
خویـش ، با توجه به ارزش ها و اهداف خود ، محیط را دگرگون می کنند به طور متقابل
تحت تــاثیر ایـن محیـط دگرگون شده قرار میگیرند. از این رو به منظور برخورداری از
فضاهای انسانی که در آنـها بـه ارزش هـای محیط نیز توجه شده باشد، لازم است، تاثیر
متقابل انسان و محیط و پیامدهــای ناشـی از آن، بـر الگوهـای رفتاری مورد بررسی
قرار گیرد.
سابقه پژوهش
پایه گذار تحلیل
فضاها با توجه به الگوهای رفتاری، دونـالد اپـل یـارد (1964 (اسـت. بعـد از او ویلیام
مایکلسون (1975 ،(نیکل سانف (1966 ،(بارکر(1968 ، (برونر(1976 ،(فرانســیس (1984 ،
(ویلیـام وایت(1985(و نصر (1990 (به ترتیب به روش خاص خود فعالیتهای عابرین پیاده
را در فضاهای شــهری، مورد بررسی قرار داده اند.
در سال 1980
ویلیام وایت با استفاده از روش تهیه شکل های متوالی در یک محدوده زمانی نحوه استفاده
از پارکهای کوچک شهری و میدانهای عمومی را مورد بررسی قرار داد. نتایج این تحقیق
به صورت ضوابطی برای طراحی فضاهای شهری ارائه شد و از آنجا که وایت یک گزارش مستند
در این زمینه تهیــه کرده بود، قادر بود تاثیر عوامل مختلف محیطی و انسانی را در
نوع استفاده از فضاهــا مـورد بررسـی قـرار دهد.
تحلیل فضایی
پارک جمشیدیه
هدف از این
پژوهش دستیابی به ضوابط و معیارهایی در زمینه طراحی فضاهای باز می باشــد، بـه نحوی
که ضمن توجه به نیازهای استفاده کنندگان، بستر مناسبی برای رفتارهای مطلوب فراهــم
گـردد. بـه این منظور لازم بود که به عنوان نمونه، فضایی طراحی شده با کارکرد
تفرجی، مورد بررسی قرار گیرد.
وجود فضاهای
متنوع ،اسلوب طراحی و دقت در زمینه جزئیات اجرایی پارک،ماهیت تقریباً طبیعی فضا و
استقبال خوب مردم از پارک جمشیدیه ، سبب شد که این پارک به عنوان یک نمونـه مـوردی
بـرای تحقیق و بررسی انتخاب گردد.
معرفی پارک
جمشیدیه
پارک جمشیدیه در
شمال تهران در مجاورت دره های گلابدره و کلک چال از دره های کوهپایــه أی البرز،
قرار گرفته است. محوطه پارک از توپوگرافی سنگی و شیبداری برخوردار است و فضاهای
متنوع آن اعم از محلهای پیک نیک، آمفی تئاتر، رستوران ، قفس پرنــدگـان، بوفـه ،
اسـتخر و... بیشـتر در ضلـع شرقی پارک متمرکز شده اند و به نظر می رسد درمکانیابی
بخشهای مختلف پــارک نسـبت بـه ورودی هـا تعمدی در کار بوده تا مراجعه کنندگان
ناخودآگاه مسیرهای حرکت در پارک را به قصد رسیدن به فضاهای مختلف طی کنند و بخشهای
مختلف پارک را پشت سر بگذارند.
مسیرهای حرکت در
پارک در دو شبکه منظم (معابر اصلی) و طبیعــی تعبیـه شـده انـد کـه در شبکه طبیعی،
فضاهای مختلف پارک ضمن حرکت کشف و آشکار می شوند و در معـابر اصلـی فضاهـای متنوع
بدون معرفی واضح و آشکار با المانها و نشانه های ضمنی مشخص شده اند.
روش مطالعه
روانشناسان محیط
روشهای مختلفی را در زمینه بررسی رابطه محیط با رفتار افــراد، پیشـنهاد مـی کنند
که چنانچه این روشها با توجه به جنبه های علمی و آگاهی از نیازهای خاص طراحـی بـه
کـارگرفتـه شوند، نتایج مطلوبی به دست خواهد آمد.
آزمایش در میدان
یکی از روشهای تحقیق در روانشناسی محیــط اسـت کـه در آن پژوهشـگر بـه روشهای
مختلف ، از جمله تهیه نقشه رفتاری (پیاده کردن فضاهای مربوط به رفتارهای مختلف
یــک فـرد روی نقشه) می پردازد.
در پژوهش حاضر
از روش پیاده کردن الگوهای رفتاری روی نقشـه، بـرای بررسـی تـاثیر محیـط طراحی شده
بر افراد، میزان موفقیت و تاثیر طراحی در هدایت رفتارهــا و ایجـاد بسـترهای
مناسـب بـرای رفتارهای مختلف استفاده شده است.
به منظور تهیه
نقشه الگوهای رفتاری، ابتدا نقشه های صحیح و دقیق از وضــع موجـود در پـارک جمشیدیه
با مقیاس مناسب، (500:1 (تهیه گردید و عوامل و عناصری که به نحوی در نـوع رفتـار
اسـتفاده کنندگان موثر بودند، دسته بندی و روی نقشه ثبت شدند.
برای ثبت الگوهای
رفتاری از روش تهیه شکل های متوالی در یک محدوده زمـانی اسـتفاده شـد. لازم به ذکر است که به علت وسعت فضای پارک و محدودیت
امکانات، بررسی کــل فضـا در یـک زمـان امکانپذیرنبود. از این رو تنها بخشهایی از
پارک با توجه به معیارهای خاص، انتهاب و مــورد بررسـی قـرار گرفت:
مسیر اصلی یا به
عبارتی شرقی ترین محور پارک در امتداد شمال – جنوب با
توجه به کثرت استفاده کننده و وجود فضاهای متنوع در مجاور آن، همراه با یکی از
مسیرهای فرعی نسبتاً شلوغ پارک به عنوان فضاهای پویا و فضای مجاور رستوران و
استخر، به عنوان فضاهای ایستا ، مورد بررسی قرار گرفتند.
سکوهای مناسب
برای عکسبرداری پس از یک بررسی مشخص شدند، از این سکوها دید تقریباً عمودی با زاویه
مناسب، بدون وجود مانع، از فضای مورد نظر امکانپذیر میگردید. بــه ایـن ترتیـب 10
سـکو در کـل پارک برای عکس برداری انتخاب شد که عکاسی از 7 سکو به طور همزمان
انجام میشد. ضمناً کادر شکلها نیز طوری انتخاب شدند که حتی المقدور تداوم فعالیتها
و رفتارها در کادرهای پشت سر هم قـابل بررسـی باشد. با توجه به سرعت حرکت پیاده و
سایر رفتارهای معمول در پارک ، فاصلــه زمـانی 10 ثانیـه، زمـانی مطلوب برای ثبت
حرکات به نظر می رسید. (به این ترتیب هر حلقه فیلم 36 تایی، مجموعاً 6 دقیقه
رفتــار استفاده کنندگان از فضا در یک کادر مشخص را به معرض نمایش خواهد گذارد).
ز آنجا که
فضاهای مختلف، در زمانهای متفاوت شخصیتهای متنوع می یابند، زمـان عکسـبرداری ،
بعـد از ظهر یک روز تعطیل تابستان (حدود ساعت 20-19 (در نظر گرفتــه شـد، زمـان
اوج شـلوغی و تراکـم در پارک که طبعاً به علت کثرت استفاده کنندگان ، ما را به
فعالیتــهای متنـوع روبـرو مـی سـاخت و از سـوی دیـــگر به علــت امکان وقوع تکرار
در فعالیتهای مشابه، تشخیص رفتارهای مهم و عمده نتیجه گــیری از آنها، آسانتر می
نمود.
الاخره در مرحله
آخر اطلاعات حاصل از شکلهای متوالی، روی نقشه پیاده گردید. به این ترتیب با اتصال نقاط
نشان دهنده موقعیت افراد در نقشه، خطوطی به دست می آید که مصرف رفتار هر فرد به
شــمار مـی آید و مجموعه خطوط در یک فضا، نقشه الگوی رفتاری استفاده کنندگان از آن
را نشان خواهد داد. بدیـهی است که هر چه تعداد خطوط مشابه در یک فضا بیشتر باشد،
تکرار وقوع رفتار مذکور بیشتر بوده، اهمیـت و حاکمیت این رفتار در فضا، آشکار می
گردد.
کاشی سنتی#