مناسب سازی فضای شهر با توجه به نیازهای معلولین، امکان
استفاده همگان از محیط شهری را بوجود میآورد. بهره گرفتن بهتر از محیط، بدین معنا
است که آن محیط برای جوابگوئی به همه شهروندان، از جمله معلولین، سالمندان، کودکان
و دیگران طراحی شده باشد. هرچند مناسب سازی کامل فضای شهر مشکل و گاه ناممکن بنظر میرسد،
اما بسیاری از ویژگیهای محیط، که تامین آنها برای آسایش معلولین حائز اهمیت است،
از پیچیدگی خاصی برخوردار نبوده و تحقق شان بسهولت میسر می5 گردد
همه کسانی که در
طراحی و ساخت محیطهای شهری دخالت دارند (اعم از مدیران شهری، شهرسازان، معماران و ...)، آرزومندند از شهر و بنائی که میسازند، همه
بطور عادلانه و یکسان بهرهمند شوند، مردم در استفاده از شهر دارای فرصتهای مساوی
باشند و در نگهداری آن مشارکت نمایند، اما همواره چنین نیست زیرا عوامل بسیاری در
تعریف وضعیت کالبدی شهر 6 دخالت دارند که بسیاری از آنها
خارج از عهده معماران، شهرسازان و حتی مدیران شهری است
مجموعه مطالعات
انجام شده که عمدتاً برای پاسخگوئی به بخش شهرسازی ضوابط معلولین جسمی ـ حرکتی
مصوب وزارت مسکن و شهرسازی مفهوم یافته است به نتایج کاربردی زیر:
الف : اولویت بندی
شبکه معابر جهت مناسب سازی در سطح شهرتهران؛
ب : شناسائی مناطق
اولویت دار برای مناسب سازی کامل در شهرتهران؛
ج: تهیه طرحهای تفصیلی،
موضعی و مقیاس خرد (تحقق اجرائی مطالعات)؛
منجر شد. بندهای
الف و ب بعنوان نتایج حاصل از مباحث اول و دوم این مجموعه قبلاً تشریح گردیدهاند
ونمونه ه ائی از مناسب سازی مدنظر در بند ج همانند:
ـ مناسب سازی پارک
لالـه (مطالعه ـ طرح ـ اجرا)
8 ـ محله نمونه در
منطقه 6) طراحی تفصیلی)
ـ مناسب سازی خیابان
شمشیری (واقع در محدوده منطقه 9 شهرداری تهران ـ نمونه طراحی
شده ـ طرح مرحله
دوم، گام پیش از اجرا)
9 ـ مکانیزم اجرائی
مناسب سازی معابر پیاده (مقولـه برنامه ریزی)
ـ و ...
معرف نتایج
کاربردی تمامی مطالعات انجام شده و بطور اخص دو مطالعه مطروحه در مجموعه حاضر در
سازمان مشاور فنی ومهندسی شهرتهران به نمایندگی از طرف حوزه معاونت فنی وعمرانی
شهرداری تهران، در راستای محقق نمودن مقولـه مناسب سازی شهر برای کم توانان جسمی ـ
حرکتی است.
بنابراین تجربه
نشان داد که مناسب سازی شهر در اتکاء بر مبانی علمی و طراحی، قابل تحقق است و
مطالعات انجام شده و دست آوردهای حاصل از آنها، موید بذل عنایت و توجه به امر مناسب
سازی در مجموعه مدیریت اجرائی شهر(شهرداری
تهران) با پیشگامی حوزه معاونت
فنیوعمرانی، بعنوان اجرائیترین بازوی این مجموعه است. اما آنچه که روند انجام مناسب
سازی را در سطح شهر کند نموده و با
دشواریهائی مواجه میسازد، موجود بودن بخش عظیمی از کالبد شهر که نیازمند مناسب
سازی است، میباشد (مناسب سازی فضاهای شهری) ،پدیدهای که هرگونه مداخله را
مستلزم اعمال ملاحظات و احتیاطهای لازم مینماید. مناسب
سازی و بهسازی هر معبر (برخلاف تک ساختمان) ، جلب نظر، رضایت و توجیه شهروندان
ذینفع و ذینفوذ را (که عمدتاً مالکان املاک جداره ه ای تحت مناسب سازی را تشکیل میدهند)، طلب میکند، در این مرحله
بهرهگرفتن از مشارکت فکری و مالی شهروندان امری ضروری برای به منصه ظهور رسیدن مناسب
سازی شهر به شمار میرود، بدیهی است
استفاده از نقطه نظرات معلولین و کمتوانان جسمی وحرکتی بعنوان بهرهمندان ردیف اول
مقولـه مناسب سازی، در بهینه نمودن طرحهای ارائه شده و اجرای آنها، بسیار حائز
اهمیت خواهد بود.
رعایت احکام زیر
توسط مجریان پدیده مناسب سازی شهر را تسهیل مینماید:
ـ ارائه توضیحات
روشن و کافی به شهروندان ساکن و شاغل در محدوده تحت پوشش مناسب سازی از مرحله آغاز اقدامات (برداشتهای میدانی و ...)
تا خاتمه؛
ـ تهیه طرح مناسب
سازی مبتنی بر ضوابط، مقررات و استانداردهای جاری در اتکا بر حفظ منافع عمومی و خصوصی
شهروندان؛
ـ مرحلهبندی
اقدامات بنحوی که کمترین اختلال در زندگی جاری و روزمره شهروندان حاصل شود(برنامهریزی
و مدیریت اجرائی طرحها)؛
ـ نکته قابل
توجه دیگر آنکه، کلیه اقدامات هنگامی مثمرثمر خواهند بود که برنامه و طرح موجود
برای اجرا باسعه صدر، شکیبائی، دقت نظرمسئولین و کارشناسان، اجرا، همراه و همگام
گردد
در خاتمه این
مبحث مجموعهای از توصیه ه ا و نمونه ه ای طراحی و اجرا شده موثر در مناسب سازی بهینه فضاهای شهری جهت تکمیل نتایج کاربردی
مطالعات ارائه میگردد، به امید آنکه با نگاه هوشمندانه و نقادانه خوانندگان محترم
متن تهیه 10 شده، مواجه ومفاهیم مطروحه را در هردو قالب نوشتاری و تصویری، بهبود
بخشیده، اصلاح و تکمیل آنها را میسر سازد
توصیه ها و نمونه
ه ا:
الف : پیادهروها
ـ در مرحله
اولیه تهیه نقشه، باید به چگونگی جابه جایی و حرکت عابران میان مناطق مختلف شهری، توجه
شود. بهتر است سیستم شبکه پیوسته و جداگانه برای عابرین پیاده ایجاد کرد. اتصال و
پیوند کاربریهای مهمتر، در یک منطقه شهری، شرایط خوبی را برای ایجاد مسیرهای ایمن
عابر پیاده، به وجود میآورد.
ـ باید سیستم
حرکت جامع و فراگیری برای رفع نیازهای معلولین بوجود آورد، بویژه در مسیرهایی که
با شبکه محلی پیاده مرتبط و به سیستمهای حمل ونقل عمومی متصل باشد.
ـ برای طراحی،
تهیه نقشه ه ای محلی و ترافیکی الزامی است تا وضعیت سیستم شبکه عابرپیاده را به دقت
مشخص و بررسی را ممکن نماید، بدین ترتیب است که میتوان امکان دسترسی تمام افراد را
به ساختمانها و ورودیها فراهم نمود.
ـ سیستم حرکت
عابر پیاده باید در نقاط خاص و طبق شرایط آن محدوده تعبیه شده باشد تا معلولین بتوانند
از پیاده رو به سهولت و مستقیماً سوار وسیله نقلیه شده یا از آن پیاده شوند
ـ برای حرکت
عابر پیاده در بین نقاط اصلی منطقه شهری، باید شبکهای از پیادهروها تشکیل شود، همچنین
لازم است به ارتباطات عابرین با پایانه ه ای اتوبوس و راه آهن، و نقاط تجمع گروهی،
از قبیل ایستگاه اتوبوس، پارکینگ اتومبیل، پایانه ه ای عبوری و غیره، توجه خاص
معمول داشت.
ـ هرجا که
امکانپذیر باشد باید راه ه ای عابر پیاده را در کوتاهترین و مناسبترین مسیر پیشبینی
نمود، زیرا استفاده از سطوح با شیب زیاد (خارج از ضوابط) بدون کمک برای معلولین
مشکل است.
ـ برای هشدار به
نابینایان درباره وجود موانع یا حفره در پیادهرو، نصب علائم حسی در کف، با رعایت فاصله
مناسب از موانع، ضروری است.
ـ از ایجاد
موانع غیرضروری در مسیرهای پیاده باید پرهیز کرد. در موانع موقتی، از قبیل کارهای ساختمانی
و غیره، باید موارد ایمنی را برای به حداقل رسانیدن خطر آسیب پذیری مردم رعایت
نمود. موارد ایمنی شامل علائم هشدار دهنده برای جلوگیری از سقوط افراد یا برخورد
با موانع ایجاد شده است، نابینا باید بتواند با عصای خود مانع را تشخیص دهد
ـ همسطح بودن
هرگونه تاسیسات شهری در کف پیادرو الزامی است و در موارد خاص باید تاسیسات خارج از
سطح را با محفظه مناسب محافظت کرد.
ـ بناها،
تسهیلات، عناصر و فضاهای واقع در یک محوطه حداقل باید با یک راه پیاده به یکدیگر
متصل شوند.
ـ سطح تمام
پیادهوها باید سفت، محکم،همواره و غیرلغزنده باشد. در صورت امکان در مجاورت پلها و
مسیر تقاطعها و کاربریهای خاص از مواد و رنگهای مختلف در پیادهروها استفاده شود تا
در جهت یابی و تشخیص به کسانی که دارای اشکالات بینایی هستند. کمک و یاری نماید.
ب ـ پلهای
ارتباطی بین پیاده رو و خیابان
ج ـ محل عبور
عابر پیاده از خیابان
دـ توفقگاه
ـ فضای پارکینگ
برای ناتوانان جسمی ـ حرکتی باید در کوتاهترین فاصله و نزدیکترین موقعیت به ورودی
قابل دسترس، پیادهرو و راه ارتباطی قرار بگیرد.
ـ معلول میتواند
در رانندگی استقلال داشته باشد، به منظور استفاده حداکثر از این استقلال، باید فضای
پارکینگ خاص برای معلولین، در نزدیکترین نقطه به در ورودی ساختمان یا سایر تاسیسات
عمومی، تعبیه گردد. وجود چنین پارکینگهایی در مجاورت در ورودی اصلی یا ورودیهای
بدون پله (همسطح با خیابان) بسیار مطلوب خواهد بود، همچنین برای اشخاصی که از
صندلی چرخدار یا سایر وسایل کمکی حرکتی استفاده میکنند باید فضای آزاد و بدون
مانعی در یک سمت فضای پارکینگ در نظر گرفته شود.
هـ ـ نظام حمل
نقل
ـ سیستمهای حمل
ونقل عمومی و خصوصی برای بسیاری از معلولین جهت جابه جایی و رفت وآمد بین نقاط
مختلف شهر و شرکت در فعالیتهای اجتماعی حایز اهمیت است. دستیابی و استفاده راحت از
سیستمهای حمل ونقل عمومی برای این قشر از شهروندان ضرورتی مهم است
ـ نصب سرپناه،
حفاظ، نیمکت با ارتفاع مناسب، ایجاد شرایط مناسب به منظور امکان انتظار و تردد معلولین
در پایانه ه ای درون شهری و برون شهری، مراکز شهری و نزدیک ساختمانهای عمومی
پرتردد، و در صورت امکان تعبیه سکوی مکانیکی در ایستگاه برای هدایت آنها به داخل
اتوبوس، همچنین در نظر گرفتن محل استقرار اختصاصی در وسیله نقلیه، برای جابه جایی
معلولین، لازم است
ـ اتوبوسها باید
ترجیحاً از امکان سوار شدن بدون مشکل معلولین برخودار باشند. استفاده از راهحلهای فنی
و پیشرفته و اتوبوسهای با ارتفاع کم از سطح زمین هنوز عملی و امکان پذیر نگردیده
است. توصیه میشود برای استفاده آسان معلولین از اتوبوس، سکویی به ارتفاع سطح کف
اتوبوس در ایستگاه و فضای کافی پیشبینی گردد. دسترسی آسان به این سکو باید با
رعایت ضوابط مربوطه میسر باشد.
ـ برای کمک به
نابینایان یا اشخاصی که دارای مشکل بینایی شدید هستند، محوطه ایستگاه ه ای اتوبوس
باید به طور ایمن و منطقی ساخته شوند. محل انتظار برای اتوبوس یا انتهای سکوی
انتظار باید با عصا قابل تشخیص باشد. نقشه مسیر و راه ه ا، جدول زمانی، ورود و
خروج اتوبوس در پایانه ه ا یا هرگونه اطلاعات دیگری درباره اتوبوسها باید به طور
مشخص و آشکار نشان داده شود وبخوبی و بوضوح طراحی شده باشند.
ـ معیارها و
ضوابط ملاک عمل برای پایانه ه ای اتوبوس، باید برای دسترسی به مترو در ایستگاه ه ای
مربوطه در نظر گرفته شود. بلندی سکوها با ارتفاع و بلندی واگنها یا پله ه ای ورودی
باید همتراز باشد. نزدیک به در ورودی واگنها باید
برای معلولین صندلی ویژه در نظر گرفته شود.
وـ سطح شیبدار
ـ رامپها باید
طوری محفاظت شوند که در محلهای توقف اتومبیل و موانع دیگر قرار نگیرند.
ـ در مناسب سازی
اماکن عمومی موجود، چنانچه امکان اجرای
سطحهای شیبدار استاندارد نباشد، تبدیل بخشی از پله به شیب میتواند جابه جائی
معلولین به کمک دیگران را تسهیل نماید.
زـ تجهیزات شهری
واژه تجهیزات
شهری، اشیاء و اجزاء بسیاری را در محیط در بر میگیرد، از جمله ایستگاه اتوبوس،
نیمکتهای انتظار، صندوق پست، تابلوهای علائم، تلفن عمومی، توالت عمومی، دکه ه ای
روزنامه و گل فروشی و موارد مشابه. از تجهیزات شهری عموماً در جایی استفاده میشود
که مورد نیاز بوده و بدون نفوذ در شبکه عابر، قابلیت دسترسی دارد. محل استقرار
تجهیزات و مبلمان خیابانی نباید مانع گذر و عبور آزاد شود و ایمنی لازم در آنها
باید رعایت گردد.
ح ـ علائم
علامتها و
اطلاعات نوشته شده باید در جایی قرار گیرد که افراد نشسته بتوانند آنها را ببینند.
رنگ علائم و نوشته ه ا باید بازمینه خود در تضاد باشند. بخشی از تابلوهای راهنمای
اصلی با خط بریل نیز نوشته شود تا مورد استفاده نابینایان قرار گیرد.
منابع و ماخذ:
1ـ اولویتبندی رفع
موانع از شبکه معابر شهرتهران، 1375 ،سازمان مشاور فنی ومهندسی شهرتهران
2ـ ارزیابی ظرفیت
مناطق برای تجهیز و مناسب سازی ، 1376 ،سازمان
مشاور فنی ومهندسی شهرتهران
3ـ اجرای طرح پیاده
روسازی معابر شهرتهران (سناریوی اولیه ـ پیشنهادی)، 1383 ،سازمان مشاور فنی مهندسی
شهرتهران
4ـ رهنمودهائی برای
ایجاد گسترش محیط بدون مانع، 1373 ،مرکز اسناد فنی سازمان مشاور فنی ومهندسی
شهرتهران
#کاشی سنتی