رهنمودهای طراحی
فضاهای باز مسکونی با توجه به مشکلات بینایی در سالمندان
مهندس شعله
نوذری –کارشناس ارشد مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن
چکیده
محیط زندگی ومحل
سکونت از مهمترین بخشهای تشکیل دهنده محیط پیرامون انسانهاست. با افزایش تعداد
افراد سـالمند در جهان،سازمانهای بین المللی خواستار توجه خاص جهانیان نسبت بـه
ایـن گـ روه سـنی شـدند.بررسـی محـدودیتهای ناشـی از سالمندی ،تاثیربسیاری در
فراهم آوردن محیطی مناسب برای تمامی افرادی که روزی آستانه سالمندی را پشت سر
میگذارنـد خواهد داشت.بیتردید چنین محیطی برای همه گروههای جامعه و بویژه کودکان
وکم توانان مطلوب خواهد بود. تجارب طراحی و بهسازی فضاهای شهری
و انطباق آن با شرایط کم توانان جسمی-حرکتی در کشورهای مختلف نشان میدهـد که با
بکارگیری تمهیداتی ساده میتوان بخش بزرگی از جامعه را به شرکت فعال فراخواند. در این مقاله با بررسی اجمالی محدودیتهای حسی سالمندان در
زمینه بینایی رهنمودهای طراحی فضاهای بـاز مسـکونی ارایـه خواهد شد.
کلیدواژهها:کمتوان-سالمند-فضای
باز مسکونی-نور ورنگ-جهتیابی -بینایی-ادراک مح
مقدمه
رشد و توسعه هر
جامعه متناسب با بکارگیری تواناییهای موجود در آن جامعه است . یکی از راههای تحقق
این رشد، تـأمین بستر کالبدی مناسب برای حضور فعال افـراد و ایجـاد فرصـتهای
مسـاوی بـرای اقشـار مختلـف در جابجـایی و دسترسـی بـه ساختمانهای عمومی و فضاهای
شهری است
براثر وقوع
سوانحی مانند جنگ، زلزله و یا تصادف ، با سیر فزاینده آمار افراد معلول در جامعه
مواجـه هسـتیم. عـلاوه بـراین، گروههای دیگری نظیر سالمندان، کودکان، مادران همراه
با کالسکه کودک، خانمهای باردار و سایر افرادی که به دلایلـی موقتـاً دچار محدودیت
حرکتی میشوند نیز در جامعه زندگی میکنند که مشکلات و موانع موجود در شبکه دسترسی
پیـاده شـهری، امکان تحرک لازم را از آنها سلب میکند.
مشارکت کامل و
فرصتهای مساوی برای همه افراد جامعه نیز تأکید براین امر دارد که هیچ بخشی از محیط
مصنوع نباید بـه صورت مجزا و اختصاصی برای کم توانان ساخته شود بلکه باید محیطی
فراهم نمود که همه بتوانند به آن دسترسی داشـته و از آن استفاد کنند.
"
ضوابط
و مقرارت شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی – حرکتی
" با هـدف سـاماندهی وضـع موجـود و شکل بخشیدن به توسعه آتی فضاهای شهری و
معماری برای افراد کمتـوان در جهـت دسـتیابی بـه اسـتقلال فـردی و حقـوق اجتماعی آنان
در سال 1368 و ویرایش دوم آن در سال 1378 به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری
ایران رسید. انگیزه اصلی از طرح این موضوع،
تامین دسترسی و رفع موانع محیطی برای کم توانان جسمی است کـه در واقـع ن یـاز قشـر
وسیعی از افراد جامعه به بهرهگیری از خدمات و امکانات همگانی است لیکن به دلیل عدم
هماهنگی شکل فیزیکـی محـیط بـا گستره توان جسمی گروههای مختلف، امکان این بهرهگیری
از آنان سلب شده است
سالمندی
سالمندی دوران
رویارویی با شماری از محدودیتهای جسمی روانی خاص در انسان است. با افزایش سن
تغییراتی در اسـکلت و استخوان بندی بدن بوجود میآید. ستون فقرات تغییر شکل میدهد و
خمیده میشود. سـرگیجه و نـاتوانی در حفـظ تعـادل بدن سالمندان ایجاد شود که ناگزیر
برای حفظ تعادل از وسایل کمکی نظیر عصا استفاده میکنند. همچنین
از تعداد، قدرت و سرعت انقباضی سلولهای عضلانی کاسته میشود. نرمی و انعطاف بافت
حـاکم مـیشـود و نهایتـاً قدرت ذخیره بدن کاهش مییابد. ضعف ناشی از افت تدریجی
توده ماهیچهها و کند شدن واکنشهـاو کـاهش همـاهنگی و در نتیجه افزایش دشواریهای
جسمی و ادراکی، توانایی انجام بعضی فعالیتهای دشوار و خسته کننـده را در سـالمندان
بـه تـأخیر میاندازد. آنان کند راه میروند قدمهای کوتاهتری برمیدارند و برای حفظ
تعادل خـود از وسـایل کمکـی ماننـد عصـا و بعضـاً صندلی چرخدار استفاده مینمایند.
معمولاً سن 65
سالگی را شروع پیری در نظر میگیرند. شمار افراد بالای 65 سـال در ایـران طبـق
سرشـماری سـال 1375 حدود 4 %کل جهت یعنی بیش
از 4 میلیون نفر است. اغلب سالمندان باوجود مواجهه با
محدودیتهای جسمی و حسی قابلیتهای گسترده ای دارند و چنانچه در محیط مناسبی قرار
گیرند، توانایی آن را دارند که قابلیتهای خود را به حداکثر برسانند.
فضاهای باز
مسکونی
فضاهای باز
مسکونی تبلور ماهیت زندگی جمعی و بستری برای فعالیتها و رفتارهـای انسـانی هسـتند
. کـاربرد عمـومی ایـن فضاها، فراهم آوردن ارتباط و زمینه معاشرت، امکان تردد و
ایجاد آرامش، سرگرمی و محلی برای گردش و گذران اوقات ف راغت می باشد.
امکان دیدن،
شنیدن، ملاقات دیگران و دسترسی آسان از مهمترین جاذبه های فضاهای باز است . باتوجه
به مطالعـات انجـام شده هنگامی که کیفیت محیط از نظر تنوع فضایی ـ عملکردی و نیـز
اسـتفاده از رنگهـای متنـوع و مناسـب بـر روی سـطوح عمودی و افقی ارتقاء می یابد
میزان جذب و جلب افراد پیاده به فضاهای باز بیشتر می گردد.
فضاهای باز
مسکونی طیف وسیعی از رفتارها ، فعالیتها و کارکردها را در خود جای داده اند .
عبور، دسترسی، جابجایی، قدم زدن، خریدکردن،گذران اوقات فراغت، صحبت کردن و انواع
تبادلات فرهنگی می توانند در این فضاها صورت گیرند. این فضـاها میبایست پذیرای همه
گروههای اجتماعی شهروندان و برای همه ساکنین از کودک تا بزرگسال، جوان تا پیر ، زن
و مرد، سـالم و کم توان قابل زندگی و مطلوب باشد
مسیرها و فضاهای
عمومی ارتباطی نواحی مسکونی، معابر و پیادهروها ، پارکها و فضاهای سبز محلهای،
پلها و فضاهای رابط بین معابر پیاده و سواره و میدانچههای محلی از جمله فضاهای باز
مسکونی هستند.
سالمندان به
دلیل موقعیت سنی واجتماعی و برخورداری از فراغت بیشتر و بخصوص لزوم فعالیتهای
جسمانی منظم و مداوم مثل پیادهروی، زمان بیشتری از اوقات خود را در فضاهای باز محل
سکونتشان سپری مینمایند. لذا ضروری است طراحی و یـا بهسازی فضاهای باز مسکونی به
نحوی انجام شود که متناسب با توانمندیهای احساسی و حرکتی سـالمندان بـوده و
فضـاهایی قابل دسترس، قابل استفاده، ایمن، راحت و متناسب با الگوهای رفتاری و
حرکتی سالمندان ایجاد نماید.
هدف از
مناسبسازی محیط برای سالمندان، فراهم آوردن امکانات و تسهیلات جهت جبران
محـدودیتهای جسـمی و روانـی سالمندان میباشد.
ادراک محیط
هر موجود زنده
ای ، اندام حسی ویژه ای در اختیار دارد که به ک مک آن می تواند با نوعی فضـای
فیزیکـی در ارتبـاط باشـد. بنابراین فضای ادراکی او از طرفی
به ویژگیهای دنیای فیزیکی که در آن زندگی میکند و از طرف دیگر به نظامهـای حسـی اش
بستگی دارد. اندامهای حسی را می توان در دو گروه تقسیم بندی کرد:
الف ـ گیرنده
های با فاصله که در ارتباط با درک اشیاء دور می باشند مانند چشم ها، گوشها و بینی
ب ـ گیرنده های
بلافاصله که برای درک از نزدیک از طریق حس لامسه به کـار مـی رود و تـأثیراتی از
طریـق پوسـت، غشـای خارجی اعضاء و ماهیچه ها دریافت می شوند.
هریک از گیرنده
های مذکور حوزه نفوذ یا فضای خاصی برای امکـان دریافـت علائـم و پیامهـا دارنـد و
میـدانی را بـه خـود اختصاص می دهند. انسان برای ادراک محیط اطراف خود ، اطلاعات
ارسالی از محیط را توسط اندامهای حسـی یـا گیرنـده هـا دریافت می نماید. این
اطلاعات به مغز انتقال و سپس پردازش یافته و موجب ادراک محیط میگردند. چگونگی
ادراک فضـا از یک سو به استفاده کنندگان مربوط می گردد مانند آمادگی و ظرفیت ادراک
آنان و از سوی دیگر به محیط یا شـرایطی کـه در آن ادراک انجام می پذیرد.
ارسطو نخستین
کسی بود که حواس را به گونه ای تقسیم بندی نمود و آنها را به صورت پنج حـس
بینـایی، شـنوایی ، بویـایی، چشایی ولامسه بیان کرد. (گروتر، 1375
مهمترین حس
ارتباط دهنده انسان با محیط بینایی است. از طریق چشم اطلاعـات بسـیاری از محـیط
بـه سیسـتم عصـبی فرستاده می شود که میزان آن نسبت به اطلاعاتی که از طریق حواس
دیگر دریافت می شود بالاتر است.
کاشی سنتی#