عنوان گزارش : آینده پژوهی و نقش آن در سیاستگذاری علم و فناوری

نگارندگان: مهدی محمودی، عطا عباسی

راهنمایی و نظارت: مصطفی تقوی

با همکاری: عبدالمجید کرامتزاده

ناشر: مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی ـ مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی

کد گزارش : 183/ت/مع/پ/84

طبقهبندی: عادی

تاریخ نشر: اسفند ماه 1384

شاید اولین تصوری که در ذهن ما از عباراتی نظیر پیشبینی آینده ، آینده شناسی و آینده پژوهی خطور میکند، مفاهیمی نظیر پیشگویی و غیبگویی باشد. در حالی که اصطلاحات مذکور، به دانشی اشاره میکنند که از حدود چهل سال پیش، توجه تعداد زیادی از دانشمندان، محققان و نوآوران علوم مختلف را در جهان به خود معطوف نموده است تا با استفاده از شیوه های نظاممند و اصولی بتوانند به دو سئوال اساسی پاسخ دهند:

• ادامه وضعیت جاری و تداوم سازوکارهای کنونی، چه تبعات و عواقبی خواهد داشت؟

• آینده  مطلوب چیست و چگونه میتوان به آن دست یافت؟ بهعبارت دیگر، چه راه هایی برای شناخت آینده  های مطلوب و نامطلوب وجود دارد و چگونه میتوان فرصتهای پیش رو را شناخت و از آنها استفاده کرد؟

آنچه که ما را ملزم به ایجاد و توسعه تفکر آینده نگرانه در سطوح مختلف ملی و دفاعی میکند، استفاده کشورهای دیگر از دانش آینده پژوهی، برای شکل بخشیدن به جهان آینده  مطابق با آمال و اهداف خودشان است؛ جهانی که آینده  ما را هم دربرمیگیرد، در حالیکه الزاماً نفع آنها با نفع کشورما یکی نیست، بلکه گاهی در تضاد آشکاری نیز قرار دارد. بنابراین آگاهی و بیداری جامعه، قبل از آنکه ضربه شدیدی بر پیکر آن فرود آید، آسیبهای کمتری در پی خواهد داشت.

در این پیامنامه، که ویژهی اندیشگان آینده پژوهی و نقش آن در سیاستگذاری علم و فناوری مهیا شده است، ابتدا مفاهیم پایهای آینده پژوهی و ویژگیهای آینده پژوهان مطرح میشود و سپس محورهای موضوعی اندیشگان و سوالات طراحی شده برای هر محور تبیین میگردد.

آینده پژوهی و آینده پژوهان

تعاریف مقدماتی

الف. آینده پژوهی: دانش و معرفتی است که دید مردم را نسبت به رویدادها، فرصت ها و چالشهای احتمالی آینده  باز میکند و از طریق کاهش ابهامها و تردیدهای فرسآینده ، توانایی انتخـابهـای هوشـمندانه مـردم و جامعـه را افزایش داده و به همگان اجازه میدهد تا بدانند که به کجاها میتوانند بروند (آینده  های اکتشـافی) و بـه کجاهـا باید بروند (آینده  های هنجاری) و از چه مسیرهایی میتوانند با سهولت بیشتری به آینده  های مطلوب خـود برسـند (راهبردهای معطوف به خلق آینده ).

ب. انواع آینده : در اکثر مباحث آینده پژوهی، از آینده  های مختلفی نام برده میشود که متداولترین آنها بـه شـرح ذیل است:

• آینده ی ممکن: هر چیزی اعم از خوب یا بد، محتمل یا بعید، که میتواند در آینده  روی دهد.

• آینده ی محتمل: آینده  ممکنی که به احتمال زیاد در آینده  به وقوع خواهد پیوست.

• آینده ی مطلوب: آینده  محتملی که مطلوب و مرجح باشد.

آینده  از حیث زمان نیز به چند قسم تقسیم میشود:

• آینده  نزدیک: حداکثر تا یکسال

• آینده  کوتاهمدت: بین یک تا پنج سال

• آینده  میانمدت: بین پنج تا بیست سال

• آینده  درازمدت: بین بیست تا پنجاه سال

عناصر تشکیل دهندهی آینده : آینده  از چهار عنصر "رویدادها، روندها، تصویرها و اقدامها" تشکیل میشود، کـه این عناصر میتوانند باعث پیدایش آینده  های مختلف شوند.

1 .رویدادها: تمام وقایعی که امکان وقوع دارند (آینده  های ممکن).

2 .روندها:

• وقایعی که در گذشته و حال اتفاق افتاده و در آینده  نیز اتفاق خواهد افتاد (مانند آلودگی محیط زیست).

• وقایعی که تحت شرایط خاص احتمال وقوع پیدا میکنند (مانند تغییر حکومت در اثر فشارهای سیاسی

و اقتصادی).

• وقایع نوظهور، که به اعتقاد آینده پژوهان مهمترین روندهای آینده ، همین مسائل نوظهور هستند که

عمدتاً پیامد مستقیم یا غیرمستقیم فناوریهای جدید میباشند (مانند انقلاب نیمه هادیها).

3 .تصویرها: منظور از آن، ساختن تصویر از آینده  های مطلوب برای مردم است (چشمانداز).

4 .اقدامها: طرحریزی و ارائه راهکار برای رسیدن به آینده ی مطلوب است.

#کاشی سنتی