طراحی مدل کاربردی تجارت الکترونیکی جهت صنایع خودرو سازی ایران

نویسندگان

سعید احمدی بهنام

واژه های کلیدی:

تجارت الکترونیک - مدلهای تجاری - B2B - بورسهای الکترونیکی - صنعت خودرو سازی

چکیده

گسترش تجارت الکترونیک و انجام مبادلات روز افزون شـرکتها، موسـسات و افـراد بـر پایـه ابزارهـای تجارت الکترونیک بر کسی پوشیده نیست. از دیگر سو استفاده از تجارت الکترونیک باعث سـود آوری الزامی کسب و کار شرکتها نخواهد بود بلکه ضروری است که شرکتها از مدلهای مناسبی بهره گیرند. تجارت الکترونیک بر پایه مزایای خود شامل کاهش هزینه ، تغییر ابعاد بازار و افزایش سرعت فعالیتها؛ از یک طرف بسیاری از مدلهای سنتی تجارت را شکلی تـازه بخـشیده و از طـرف دیگرمـدلهای نـوین تجاری ایجاد نموده که بدون استفاده از این مزایا قابل اجرا نبوده اند. موفقیت شرکتها در اسفاده از مدلهای تجارت الکترونیک منوط بـه اسـتفاده از مـدلهایی اسـت کـه بـر اساس شرایط محیطی و بازار هدف یک شرکت و شرایط داخلی آن طراحی شوند. در این مقاله با توجه به ویژگیهای مدلهای تجارت الکترونیکی و شرایط کشور در زمینه خودرو سـازی، یک مدل تجارت الکترونیک جهت صنایع خودرو ارایه مـی گـردد. ایـن مـدل در پـی بهـره بـرداری از مزایای تجارت الکترونیک در زنجیره تولید صنایع خودروسازی می باشد. همچنین تلاش شده است تا با توجه به واقعیات موجود در مورد نقاط ضعف و قوت صنعت خودروی ایران امکان اجرای این مدل با شرایط موجود صنعت خودرو و بسترهای موجود تجارت الکترونیک کشور فراهم باشد.

مقدمه

مدلهای سنتی تجاری مورد استفاده در ایران با ناکارایی مضاعفی که ناشی از ساختار تجاری و سنتی کشور است ، دست به گریبانند. این مساله لزوم تغییر و ارتقاء مدلهای سنتی را اجتناب ناپذیر نموده است. از طرف دیگر مدلهای تجارت الکترونیک ، به صورت فزاینده ای جای خود را در محیطهای تجاری جهانی و محلی باز کرده و جایگزین مدلهای سنتی کسب و کار می گردند. استفاده از ابزارهای نوین برای انجام مبادلات تجاری و به کار گیری بهینه منابع موجود باعث می گردد تا مدلهای مزبور به صورت بالقوه امکان افزایش سود و کاهش هزینه ها را برای تولید کنندگان فراهم نمایند. مزایای مدل تجارت الکترونیک و نیاز به ارتقاء مدلهای سنتی باعث شده است تا تمایل و توجه شرکتها از یک سو و مسولان اقتصادی از دیگر سوی، به سمت چنین مدلهای جلب گردد. حمایت از مدلهای تجارت الکترونیک در اقتصاد کلان "1 "و حمایتهای انجام شده جهت فراهم کردن بستر قانونی تجارت الکترونیک "2 ،"نمونه هایی از چنین توجه و تمایلی در فضای جاری کشور است. با این وجود موفقیت مدلهای تجارت الکترونیک یک امر ذاتی نبوده و با نحوه به کارگیری و شرایط محیطی حاکم ارتباط تنگاتنگی دارد. اقتباس از کسب و کارهای موفق الکترونیک بدون توجه به این مساله می تواند خسارات سنگینی را به شرکتها تحمیل کند. لذا شناخت دقیق و طراحی مناسب آنها بر اساس کاربری شان در میزان کارآیی این مدلها اهمیت بسزایی دارد. از آنجایی که در حال حاضر کشور ما در زمینه زیرساختهای تجارت الکترونیک با کاستی هایی روبروست، طراحی منا سب مدلهای تجارت الکترونیک منطبق بر نیازها و شرایط صنعتی از اهمیت دو چندانی برخوردار است.

صنعت خودرو ایران بعد از صنایع نفت و پتروشیمی بزرگترین گروه صنعتی کشور را تشکیل می دهند و بین بخش خصوصی ، فعال ترین و عمده ترین صنعت کشور است "3 ."این صنعت از گستردگی زیادی در بین صنایع کشور برخوردار است و تعداد بسیار زیادی از شرکتها اعم از خودروساز و قطعه ساز در این بخش فعال هستند. نیروی کار فعال در این بخش نیز از تعداد قابل توجهی تشکیل شده است. گردش سرمایه در صنعت خودرو به نسبت سایر صنایع از رقم بسیار بالایی برخوردار است.

صنعت خودرو ایران به علت شرایط انحصاری سالهای اخیر موفق شده است علیرغم کارآیی ضعیف مدلهای سنتی حاکم بر محیط صنعت به طور عام و مشکلات و نارسایی های زنجیره تولید خودرو به طور خاص ، سودآوری بالایی داشته باشد. با این وجود گشایشهای تدریجی و جهت گیری کلان اقتصادی کشوردر مورد خودرو "4 "فشارهایی را به صنایع خودرو کشور مبنی بر اصلاح و ارتقاء فرایند تولید خودرو وارد نموده است. دشواریها و نارسایی ها در کنار فشارهای ایجاد شده، باعث شده است تا زمینه مساعدی برای استفاده و بهره گیری از مدلهای تجارت الکترونیک در صنعت خودرو فراهم شود

مدلهای تجارت الکترونیک در صورتی که متناسب با شرایط و بسترهای موجود در کشور طراحی شده و مورد استفاده قرار بگیرند می توانند مشکلات جاری صنعت خودرو را حل نمابند. کاهش هزینه ارتباطات و اطلاع رسانی در زنجیره تامین خودرو، حذف شرکتهای فاقد کیفیت و کارآیی لازم و استفاده از مزیت مقیاس در شرکتهای دارای توانمندیهای فنی بالا، کاهش صرف منابع زمانی، مالی و نیروی انسانی لازم برای انجام مبادلات بین شرکتهای فعال در صنعت خودرو از عمده مزایای استفاده از مدلهای مزبور در صنعت خودرو می باشد.

هدف از این مقاله ارایه چارچوب یک مدل تجارت الکترونیک مناسب صنایع خودرو ایران است. این مدل بر اساس تحلیل شرایط و وضعیت صنایع خودرو ایران و با توجه به مزایای بالقوه ای که تجارت الکترونیک در این زمینه داراست، طراحی گردیده است. از طرف دیگر مشکلات و محدودیت های صنعت خودرو و همچنین مشکلاتی ناشی از فقدان بستر جامع تجارت الکترونیک ، در طراحی مدل مزبور در نظر بوده است تا مدل طراحی شده با هدف افزایش سودآوری در صنعت خودرو، کاربردی و قابل اجرا باشد. در نهایت طراحی و استفاده از مدل تجارت الکترونیک در صنعت خودرو به عنوان یک طرح پیشرو باعث استفاده از مزایای مدل تجارت الکترونیک و افزایش سودآوری می گردد. در نتیجه امکان گسترش هرچه بیشتر مدل تجارت الکترونیک در صنعت خودرو به طور خاص و صنعت ایران به طور عام ایجاد می گردد و جایگزینی مدلهای سنتی تجارت با مدلهای تجارت الکترونیک را تسهیل می نماید.

مدلهای کسب و کار

تجارت عبارت است از مبادله الاها و خدمات به خصوص در مقیاسهای بالا. در مدلهای تجاری اولیه این فرایند با حضور فیزی ی طرفین مبادله و انجام مبادله به صورت رودررو اجرا می گردد. در طی قرون و اعصار ، مدلهای تجاری ، پیچیده تر گردیده اند و در طی قرن بیستم ، پیشرفت تکنولوژی باعث ایجاد ابزارها و امکانات متفاوتی برای مبادلات تجاری گشت. همکنون بسیاری از مبادلات تجاری با استفاده از این ابزارها و خدمات صورت می پذیرند. استفاده از ابزارهای ارتباطی نظیر تلفن ، پست ، فکس جهت ارتباطات و کارتهای اعتباری و بسترهای تبادل مالی این امکان را ایجاد نموده که مبادلات بدون نیاز به حضور فیزیکی طرفین صورت پذیرد.

مدلهای تجارت الکترونیک

می توان تجارت الکترونیک را به این صورت تعریف کرد : « هر گونه خرید، فروش و یا مبادله اطلاعات ، محصولات و یا خدمات، بوسیله و یا به کمک شبکه های کامپیوتری ، تجارت الکترونیک نامیده می شود» ."5" مدل تجارت الکترونیک چینش مولفه های مرتبط با فرآیند تجارت الکترونیک و همچنین ارتباطات و تعاملات بین آنها را ارایه می نماید. تفاوت مدلهای تجارت الکترونیک با مدلهای سنتی تجارت ، چینش جدیدی بین مولفه های کسب و کار است که مدلهای تجارت الکترونیک بر اساس استفاده از ابزارها و بسترهای فراهم شده توسط IT ، ارایه می نمایند. این تغییر در ابزارها و بسترهای مورد استفاده ، باعث افزایش کارآیی و ارتقاء فرآیندهای تجاری شرکت ها می شود. اگرچه به دلیل حجم بالای تغییرات و تاثیرات گسترده استفاده از ابزارها و بسترهای تجارت الکترونیک در بسیاری موارد، تفاوت مدلهای جدید نسبت به مدلهای سنتی چیزی بیشتر از تغییر صرف در کارآیی مدلها می باشد. به عبارتی می توان گفت که استفاده از ابزارها و بسترهای مزبور به تحول "تغییر سریع ، اساسی و زیاد" در مدلهای مورد استفاده شرکتها منجر می گردد.

مدلهای تجارت الکترونیکی با استفاده از ابزارها و بسترهای تجارت الکترونیک باعث می شوند تا تغییرات و یا تحولاتی در داخل شرکتها و بین مولفه های داخلی شرکت ایجاد گردد. از طرف دیگر باعث ایجاد تغییرات و تحولاتی در ارتباط بین شرکت با مولفه های خارج از شرکت و به خصوص با مولفه های فعال در زنجیره تامین ، می گردند. توجه به این مساله حایز اهمیت است که مدلهای تجارت الکترونیک ، تنها محصول تبدیل ساده و تجهیز صرف مدلهای سنتی به ابزارهای نوین نیستند. هرچند چنین مدلهایی نیز در گروه مدلهای تجارت الکترونیک دسته بندی می شوند که در این حالت به عنوان ایندایی ترین نوع، مدلهای موجود با ابزارها و بسترهای ارایه شده توسط تجارت الکترونیک تجهیز شده و ارتقاء می یابند. مدلهای تجارت الکترونیک همچنین این امکان را ایجاد می نمایند که ترکیباتی از مدلهای موجود و یا مدلهای موجود با مدلهای جدید ، قابلیت اجرا و پیاده سازی بیابند. چنین مدلهایی که در گذشته به علت موانع موجود غیر قابل اجرا بودند، با کمک امکانات IT و تجارت الکترونیک ، کاربردی و قابل اجرا می گردند.

در نهایت تجارت الکترونیک و ابزارهای آن این امکان را فراهم می آورند که مدلهای کاملا بدیع و جدید با ساختارهایی متفاوت و متحول که در گذشته به علت شرایط، هزینه ها و ویژگی هایشان قابل اجرا نبوده اند ؛ پیاده سازی و اجرا گردند. لازم به ذکر است که مدلهای تجارت الکترونیک تنها دربرگیرنده فرآیند خرید و یا فروش نیستند ، بلکه کلیه فرآیندها و مولفه هایی را تحت پوشش قرار می دهد که به نوعی در خرید ، فروش و یا مبادله خدمات ، اطلاعات و کالاها ؛ تاثیر دارند. این تاثیر و ارتباط می تواند به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم باشد. در نتیجه مدلهای تجارت الکترونیک بر طیف گسترده ای از مولفه های زنجیره تامین ، مولفه های داخلی شرکت و زنجیره فروش و بر ارتباط با مشتریان نیز تاثیرگذار خواهند بود. البته هر شرکت با توجه به شرایط و ویژگی هایش ، باید مدل خاص خود را طراحی و اجرا کند که ممکن است بر بخشی از مولفه ها تاکید بیشتری داشته باشد. همکنون از ابزارهای تجارت الکترونیک جهت ایجاد مدلهایی با سرعت بالا ، عملکرد جهانی ، کارآیی بالاتر ، امکان دستیابی به مشتریان جدید و بازارهای گسترده تر ، امکان دستیابی به دانش و به اشتراک گذاشتن آن ، امکان به اشتراک گذاشتن منابع ، قدرت رقابت بالاتر ؛ استفاده می گردد. مزایای ذکر شده، اهدافی هستند که عموم مدلهای تجاری به دنبال کسب آنها می باشند. مجموعه مسایل مطرح شده باعث شده است تا مدلهای تجارت الکترونیک با استقبال روبرو شده و روند رو به رشدی را طی سالهای اخیر طی نمایند. شکل 1 نموداری است که بر اساس برآوردهای مربوط به سرمایه های فعال در کسب و کارهای الکترونیکی طی سالهای اخیر تهیه شده است "

ضرورت استفاده از مدلهای سفارشی

از منظر مدلهای تجاری و فارغ از نحوه اجرای این مدلها، می توان گفت که تفاوت شرکتهای سودآور و زیانده در استفاده شرکتهای موفق از مدلهای مناسب تجاری و عدم توجه به این مساله در شرکتهای ناموفق می باشد. مدلهای تجاری انواع، ابعاد و ابزارهای متفاوتی دارند. این مدلها طیف گسترده ای را شامل می شوند که از مدلهای ساده تا مدلهای پیچیده را در بر می گیرند. مساله مهم در انتخاب مدلهای تجاری برای شرکتها ، توجه به این مساله است که مدل تجاری باید متناسب با شرایط و ویژگی های شرکت طراحی شده و جوابگوی نیازها و مشخصات شرکت مورد نظر باشد.

سادگی و یا پیچیدگی مدلهای تجاری مورد استفاده در شرکتها الزاما به سودآوری منتهی نمی شود، آنچه حایز اهمیت است انتخاب مدل تجاری مناسب و متناسب با استراتژی شرکت است. انتخاب و طراحی مدلهایی ساده تر و یا پیچیده تر از حد نیاز باعث می شود تا شرکت به علت درآمد کمتر و یا هزینه بیشتر از حد نیاز به سودآوری مطلوب دست نیابد. لذا طراحی مدل مورد استفاده برای هر شرکت باید بر اساس نیازها ، مشخصات و اهداف شرکت ، همچنین بر اساس شناخت صنعت و محیطی که شرکت مزبور درآن فعال است ؛ صورت پذیرد. علاوه بر این شناخت تکنولوژی و ابزارهای موجود برای طراحی مدل تجاری مناسب ضروری است. چه بسا مدلی که برای کسب و کار یک شرکت سود ده است برای شرکتی مشابه که در شرایط و محیطی متفاوت فعال است ، زیانده باشد. در نهایت می توان گفت که استفاده از یک مدل تجارت الکترونیک که مناسب با شرایط و نیازهای یک شرکت طراحی شده، از کلیدهای موفقیت شرکتها در دوران کنونی است.

سطوح مختلف مدلهای تجارت الکترونیک

مدلهای تجارت الکترونیک همانند سایر مدلهای تجاری از مولفه های متفاوتی تشکیل شده اند. تاکید بر هر یک از این مولفه ها در طراحی مدلهای تجاری ، باعث شکل گرفتن مدلهایی می گردد که در سطوح و عمق متفاوتی ، الکترونیکی هستند. با گسترش تجارت الکترونیک و بسترهای لازم برای آن ، گروهی از شرکتها ایجاد شدند که از مدلهای خالص تجارت الکترونیک"Model EC Pure "استفاده کردند. به عنوان نمونه شرکتهایی ایجاد شدند که به طور %100 مبتنی بر اینترنت بودند. در کنار این گروه از شرکتها ، تعداد زیادی از شرکتها نیز سعی کردند با ترکیب مدلهای سنتی مورد استفاده خود با مدلهای تجارت الکترونیک ، به مدلهای جدیدی EC Partial" "Model دست بیابند که کارایی بالاتری نسبت به مدلهای سنتی داشته باشند. به طور کلی می توان یک مدل تجاری را از سه بعد مورد بررسی قرار داد. این ابعاد عبارتند از: "الف" محصولات ، خدمات ، اطلاعات مورد مبادله " به طور کلی هر چیزی که مورد مبادله قرار گیرد"، "ب" پردازش و فرآیند تولید، "ج" طرفین مبادله به صورت ساده ، هر یک از مولفه ها می توانند به دو صورت فیزیکی و یا الکترونیکی باشند. به این ترتیب می توان فضایی مجازی از میزان الکترونیکی بودن مدلهای تجاری ایجاد نمود که در شکل 2 نمایش داده شده است "7 ." در یک مدل تجاری سنتی خالص "Model Traditional ، "تمامی این مولفه ها به صورت فیزیکی هستند. در مقابل چنین مدلی ، مدل تجارت الکترونیک خالص "Model EC Pure "وجود دارد که تمامی مولفه های آن الکترونیکی هستند. در میان این دو مدل ، مدلهای متفاوتی وجود دارند که مدلهای تجارت الکترونیک میانی"Model EC Partial "هستند "8 ."نکته حایز اهمیت در مورد Model EC Partial ها این است که این مدلها بر خلاف Model EC Pure ها، در شرایطی مانند کشور ایران که کلیه بسترهای لازم برای تجارت الکترونیک فراهم نیست با بازده مناسبی قابل اجرا و استفاده هستند.

دسته بند مدلها تجارت ال ترونی بر اساس مولفه ها

مدلهای تجارت الکترونیک دارای ساختارهای متفاوتی هستند. این ساختارها بیان کننده نوع مولفه ها و همچنین نحوه ارتباط مولفه های درگیر در مدلهای مزبور می باشند. یک روش متداول برای دسته بندی مدلهای تجارت الکترونیک ، دسته بندی بر اساس ساختار و مولفه های تشکیل دهنده این مدلها می باشد. دسته بندی مدلهای تجارت الکترونیک به این روش در ادامه ارایه شده است.

B" Business to Business : "در این گروه از مدلهای تجارت الکترونیک ، طرفین رابطه تجاری را شرکتها و سازمانها تشکیل می دهند و مدلهای این دسته به منظور تسهیل و افزایش کارآیی تبادلات بین شرکتها ، طراحی و پیاده سازی می شوند. امروزه بیشترین حجم کسب و کار الکترونیکی در این گروه از مدلها انجام می شود. B2C" Consumer to Business : "دراین گروه از مدلهای تجارت الکترونیک ، شرکتها و موسسات به عنوان یکی از طرفهای تجاری و مصرف کنندگان نهایی به عنوان طرف دیگر مطرح هستند. خرده فروشی و توزیع محصولات نهایی شرکتها، کارکرد عمومی این دسته از مدلها می باشند. در دنیای تجارت الکترونیک ، بعد از B2B بیشترین حجم مبادلات در این گروه انجام می گردد. C2C" Consumer to Consumer : "در این گروه ، مصرف کنندگان و کاربران نهایی ، به عنوان طرفین تجاری مطرح بوده و به مبادله با یکدیگر می پردازند. بازارچه های فروش اجناس دست دوم نمونه هایی از این مدلهاست که در آن افراد به عرضه کالاهای خود به دیگر مصرف کنندگان می پردازند. EC – Organizational : مولفه های تشکیل دهنده این گروه از مدلهای تجارت الکترونیک ، اجزا و مولفه های داخلی شرکتها هستند. این مدلها ، ساختار و سیستم جدیدی را برای مولفه های یک شرکت ارایه می دهـند. چنیـن مولفه هایی معمولا روی شبـکه intranet داخـلی شــرکتها پیاده ســازی می شود. B2E یــا "Employee to Business "یک زیر شاخه از این گروه مدلهای تجارت الکترونیک است که به ارتباط بین کارمندان با کارفرما می پردازد.

G2B Business to Government : "این دسته از مدلها ، مدلهایی هستند که دولتها و شرکتها ، طرفین رابطه های تجاری را تشکیل می دهند. این مدلها کمک می کنند تا ارتباط بین دولتها و شرکتها تسهیل شود. G2C" Citizen to Government : "در این گروه از مدلها ، شهروندان و دولتها ، مولفه های تشکیل دهنده مدل هستند. این مدلها به منظور تسهیل ارتباط بین دولتها و شهروندان مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر موارد ذکر شده مدلهای دیگری نیز وجود دارند که به علت حجم پایین تر مبادلات ذکر نشده اند.

صنعت خودرو ایران

صنعت خودرو سازی در ایران سابقه ای بیش از سه ده ه دارد. در طی بیش از دو ده ه نخست این صنعت به صورت یک صنعت متمرکز عمل کرده و فاقد زنجیره تامین گسترده ای به منظور تامین مواد اولیه و یا تامین محصولات پشتیبانی بوده است. اما طی ده ه گذشته به تدریج سیاستگذاران شرکتهای بزرگ خودرو سازی با هدف کاهش عملیات حجیم و کم سود در جهت ایجاد و گسترش زنجیره تامین شرکتهای مزبور تلاش نمودند. ایجاد یک بازار باز برای تولید و مبادله قطعات خودرو هدف نهایی این طرح بوده است به گونه ای که از یکسو شرکتهای قطعه سازی که توانایی مالی و فنی برتری برای حضور در زنجیره تامین خودرو سازها را دارند وارد این بازار شده و از دیگر سو شرکتهای خودروساز از مزیت تامین کالاهای مورد نیاز خود با کیفیت و قیمت مناسب بهره مند شوند.

مشکلات صنعت خودرو ایران

یک بازار رقابتی سالم در نظر شرکتهای خودروساز و قطعه ساز یک بازار ایده آل است که می تواند به عنوان یک بستر ، زمینه توسعه و افزایش سودآوری شان را تامین نماید. همانگونه که ذکر شد شرکتهای خودروساز پس از طی بره ه نوپایی صنعت خودرو به اهمیت گسترش زنجیره تامین واقف شده و گسترش زنجیره تامین شرکتهای خودروساز طی ده ه گذشته شتاب گرفت و قطعه سازهای بسیاری جذب این زنجیره شدند. با گسترش هرچه بیشتر این زنجیره رفته رفته ، مدیریت زنجیره تامین و ارتباط با شرکتهای قطعه ساز برای خودروسازها دشوارتر شد. ارتباط با قطعه سازها نیاز به صرف زمان ، هزینه و نیروی انسانی داشت و این مساله باعث شد تا به تدریج در کنار تمام شرکتهای خودروساز ، شرکتهای واسطی برای مدیریت و هماهنگی ارتباط بین شرکتهای مادر و قطعه سازها شکل گرفتند. همکنون ساپکو برای ایران خودرو ، سازه گستر برای سایپا و دسکو برای پارس خودرو در نقشهایی کمابیش مشابه ، عهده دار انجام وظیفه مدیریت و هماهنگی ارتباط با قطعه سازها و تامین قطعه ها و محصولات شرکتهای مادر خود هستند. این شرکتها هزینه های زمانی، مالی و انسانی بسیاری را صرف مدیریت و هماهنگی با زنجیره تامین می نماید. علیرغم این هزینه ها و ضعفهای عملیاتی، انحصاری بودن ارتباط شرکتهای اصلی با شرکتهای قطعه ساز از طریق این شرکتهای واسط ، باعث شده است تا اینگونه شرکتها از سودآوری بسیاری برخوردار شوند. . با این وجود دشواریهای مدیریت زنجیره تامین از یکسو و جایگاه انحصاری شرکتهای واسط از سوی دیگر باعث شده است که مدیریت ضابطه مند بر زنجیره تامین تحت مدیریت هریک از شرکتهای بزرگ با چالشهایی روبرو باشد. شکل 3 شمای کلی زنجیره تامین در صنعت خودرو را نشان می دهد و همکنون عموم شرکتهای خودروساز ایرانی دارای زنجیره تامین با ساختاری مشابه ساختار مذکور هستند.

صنعت خودرو در ایران به دلیل وجود بازار بسته و انحصاری این صنعت و سیاستهای حمایتی دولت از سودآوری بالائی برخوردار است. این سودآوری کاذب باعث شده است تا تولید در مقیاسهای پایین نیز به صرفه بوده و بازده بسیار مطلوبی نیز داشته باشد کوچک بودن مقیاس شرکتهای خودروساز خود به خود باعث کوچک شدن مقیاس تولید شرکتهای فعال در زنجیره های تامین این شرکتهای خودروساز گردیده است. نبود یک بازار ضابطه مند و اطلاع رسانی وسیع و مناسب باعث شده است تا شرکتهای کوچک بسیاری با حجم تولید پایین و غیر اقتصادی در زنجیره تامین شرکتهای خودروساز فعال باشند. علاوه بر این ، عدم همکاری شرکتهای خودروساز با یکدیگر و تاثیر روابط و فقدان ضابطه مندی در ارتباط با قطعه سازها در زنجیره تامین باعث شده است تا این شرکتهای کوچک به رغم سربار غیر اقتصادی تولیدشان، بدون حذف و یا ادغام به نفع شرکتهای به نسبت بزرگتر، فعال بمانند. این مساله باعث افزایش هزینه های تولید گشته است و با افزایش قیمت تمام شده خودرو در ایران امکان رقابت را از صنعت خودرو ایران سلب می نماید. اطلاع رسانی ضعیف و ارتباطات سنتی خودروساز و قطعه ساز جهت مدیریت زنجیره تامین و همچنین گزینش خارج از ضوابط شرکتهای قطعه ساز دیگر مشکلاتی هستند که فراروی ایجاد یک بازار کاملاً رقابتی در زمینه تامین قطعات خودرو وجود دارند.

مزایای مدلهای کسب و کار الکترونیک در صنعت خودرو ایران

مهمترین جذابیت استفاده از مدلهای تجارت الکترونیک در صنعت خودرو کاهش منابع مورد نیاز برای مدیریت ضابطه مند زنجیره تامین اعم از زمان عملیات، منابع مالی و نیروی انسانی است. این کاهش هزینه باعث می شود تا انجام فعالیتهایی که تاکنون در ارتباط بین خودروسازها و قطعه سازها به لحاظ منابع موجود غیر ممکن بود، فراهم گردد. مدیریت ضابطه مند زنجیره تولید با ابزارهای موجود در بخش IT و بر اساس مدلهای تجارت الکترونیک به حل مشکلاتی نظیر سرعت پایین مبادلات، اطلاع رسانی ضعیف و محدود، هزینه بالای کنترل اجرای ضوابط کمک می نماید. در نتیجه امکان ایجاد یک بازار رقابتی در زمینه تامین قطعات خودرو و کالاهای پشتیبانی آنرا فراهم می آورد. یکی از دلایل تمایل شرکتهای فعال در این صنعت برای به کارگیری مدلهای تجارت الکترونیک در زنجیره تامین، قابلیت بالقوه حل مشکلات ایجاد یک بازار رقابتی می باشد. ایجاد یک بازار سالم راهی است که کاهش هزینه ها، دستیابی به کیفیت های بالاتر و سرعت بالاتر در دریافت مواد و قطعات مورد نیاز را برای شرکتهای خودروساز تامین می نماید. همچنین رشد و دریافت سفارشهای بزرگتر را برای شرکتهای قطعه ساز و تامین کننده تواناتر فراهم می کند. مدلهای مزبور این امکان را فراهم می آورند تا مشکلات موجود در فعالیت انحصاری شرکتهای واسط بین خودرو سازها و قطعه سازها را کاهش داد. علاوه بر این مدلهای تجارت الکترونیک همکاری بین شرکتهای خودرو ساز بزرگ را در زمینه استفاده از یک زنجیره تامین مشترک فراهم می آورند که نمونه آن استفاده از مدلهای کسب و کار الکترونیک در زنجیره تامین سه شرکت بزرگ خودروسازی Chrysler-Daimler GM Ford در یک مدل بزرگ تجارت الکترونیکی به نام Covisint است. مدلهای مزبور برای طرح ساختار پایه "Platform "مشترک که توسط سازمان توسعه و نوسازی صنایع ایران به عنوان سهامدار اصلی شرکتهای خودروساز مهم ایرانی مطرح شده امکانات فراوانی را ارایه می نمایند. در اینصورت امکان استفاده از شرکتهایی که توانایی مالی و فنی بالاتری دارند برای شرکتهای خودرو ساز فراهم شده و با افزایش میزان تولید و استفاده از مزیت مقیاس امکان دستیابی به قیمتهای مناسب با حفظ کیفیت فراهم می گردد.

مدل تجارت الکترونیک کاربردی در ایران

در ایران به دلیل مشکلات ساختاری و فراهم نبودن یکسری از بسترها ، استفاده، پیاده سازی و گسترش مدلهای تجارت الکترونیک با محدودیت ها و دشواریهایی روبرو است. این مشکلات و محدودیتها در گروهی از مدلهای تجارت الکترونیک مانند B2C بسیار جدی بوده و پیاده سازی این مدلها منوط به فراهم شدن بستر عمومی موردنیاز است. خوشبختانه با توجه به ویژگی های گروه مدلهای B2B ، زمینه استفاده از این مدلها در بسترهای موجود کشور فراهم بوده و امکان استفاده کاربردی و عملی و بهره برداری از مزایای آنها بخصوص در صنایعی نظیر خودروسازی وجود دارد. ایجاد بسترهای لازم فنی و مالی برای مدلهای B2B بین شرکتهای علاقه مند به همکاری و مشارکت در این مدلها امکان پذیر بوده و از طرف دیگر کفایت هماهنگی و همکاری بین جمع محدود کاربران مدلهای B2B و وجود دیدگاه های استراتژیک و دراز مدت در آنها باعث می شود تا امکان پیاده سازی ، استفاده و سودآوری مدلهای B2B در ایران علیرغم فقدان بسترهای جامع و عمومی، وجود داشته باشد.

لازم به ذکر است که علاوه بر شرایط مساعد برای پیاده سازی مدلهای B2B در شرایط ایران، بر خلاف تصور رایج ، در سالهای اخیر اقبال جهانی به مدلهای B2B بسیار بیش از مدلهای B2C بوده است. مشاهدات بیانگر سرمایه گذاری های سنگین شرکتهای بزرگ ، برای استفاده از چنین مدلهایی به جای مدلهای سنتی است. دلیل استفاده از مدل B2B به جای مدلهای سنتی ، تاثیر جدی این مدلها در کاهش هزینه ها و افزایش کارایی فرآیندهای تجاری است. پیش بینی موسسات تحقیقاتی نیز حاکی از رشد بالای سرمایه گذاری و میزان مشارکت در مدلهای B2B می باشد "9 ."شکل 4 -بیانگر آمارها و برآوردهای انجام شده در مورد مقایسه بین مدلهای B2B و B2C به عنوان فعالترین مدلهای کسب و کار الکترونیک می باشد

مدلهای B2B علاوه بر مزایایی که به علت استفاده از ابزارهای نوین نسبت به مدلهای سنتی تجارت دارند، به دلیل ساختار مولفه های تشکیل دهنده شان در کشورهایی که فاقد زیر ساختهای عمومی گسترده هستند از ضریب موفقیت بالاتری نسبت به سایر مدلهای نوین برخوردار هستند. ویژگی هایی از مدلهای B2B که مناسب شرایط صنایع ایران هستند در ادامه مطرح می گردد. پیاده سازی آسانتر: مدلهای B2B برای استفاده بین تعدادی شرکت می باشند که با یکدیگر رابطه تجاری دارند. مولفه های درگیر در این رابطه تجاری محدود به تعدادی شرکت است و محدود بودن مولفه های درگیر به همراه شناخت کاملتر و ارزیابی دقیقتر از منافع باعث می شود تا طراحی و پیاده سازی مدلهای B2B با سهولت بیشتری همراه گردد. ایجاد تغییرات متناسب با نیازها: به علت محدود بودن ایجادکنندگان و کاربران مدل های B2B ، اعمال تغییرات در مدلهای مورد نظر با سهولت بیشتری نسبت به مدلهای B2C صورت می گیرد. این مساله باعث می شود تا مدلهای B2B از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار شوند و امکان تصحیح و ارتقاء آنها در صورت نیاز با سهولت بیشتری صورت پذیرد. ایمنی بالاتر : محدود، مشخص و حقوقی بودن مولفه های درگیر در مدلهای B2B باعث می شود تا به علت عدم دسترسی عمومی ، چنین سیستمهایی از ایمنی بالاتری برخوردار شوند. استفاده از شبکه های کامپیوتری اختصاصی "extranet ها" و یا استفاده از پروتکلهای امن ارتباطات بین شرکتها روی اینترنت "Networks Private Virtual: VPN "باعث می شود تا ارتباطات و تبادلات تجاری بین مولفه های مدل B2B با ایمنی بالاتری صورت پذیرد همکاری گسترده تر و وفاداری بیشتر: به علت ملموس بودن مزایای مدلهای B2B برای شرکتها و شناخت کاربران مدلهای B2B از دیگر شرکتهای فعال و همچنین ایمنی بالاتر این مدلها ، همکاری گسترده تری در اجرا ، پیاده سازی و استفاده از مدلهای B2B صورت می پذیرد. به علاوه ایجاد اعتماد و استفاده عملیاتی و وفادری تجاری به چنین سیستمهایی با توجه به امکان شناخت، آموزش و ارزیابی آسانتر مزایای آن، با سادگی بیشتری نسبت به سایر مدلهای تجارت الکترونیک ایجاد می گردد. عقد قراردادهای گروهی : این امکان برای کاربران مدلهای B2B وجود دارد که با تنظیم و عقد قراردادهای گروهی مشارکت در این مدلها ، برای انجام مبادلات تجاری خود بسترهای قانونی مورد نظری را که هنوز به صورت عمومی ایجاد نشده فراهم کنند. نظارت و اجرای بهتر قوانین به خاطر محدود بودن تعداد کاربران، پیاده سازی مدلهای B2B را آسانتر می کند. همچنین توافقات بین شرکتها در مورد تبادلات مالی تجاری باعث می شود که مشکلات موجود در راه تبادلات مالی بر روی شبکه های کامپیوتری کشور مرتفع شود. پوشش نقایص موجود : کاربران مدلهای B2B از توانایی های مالی و فنی بالاتری نسبت به کاربران سایر مدلهای تجارت الکترونیک برخوردارند. این مساله باعث می شود تا شرکتهای طراحی کننده ، اجراکننده و یا استفاده کننده از مدلهای B2B امکان پوشش و دور زدن مشکلات موجود وایجاد بسترهای لازم برای پیاده سازی و استفاده از این مدلها را داشته باشند. این مساله به خصوص در کشورهایی نظیر کشورمان ایران که فاقد بسترهای لازم برای کسب و کارهای الکترونیک می باشد، بسیار مهم و حایز توجه است.

مدل تجارت الکترونیک ALIX برای صنعت خودرو ایران

مدل تجارت الکترونیک پیشنهادی بر اساس شرایط صنعت خودرو و بسترهای موجود ، مبتنی بر ایجاد یک بورس B2B است. کاربران این بورس "exchange "شرکتهای فعال در زنجیره تامین صنعت خودرو هستند. کلیه کاربران این مدل می توانند در این بورس به دنبال تامین کالاهای مورد نیاز خود و یا فروش محصولات مورد نیاز دیگر شرکتها باشند. این مدل B2B که ALIX ، Integrated & Large Automotive" "eXchange نامیده شده است خدمات و ابزارهایی را در دو بخش اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات "eIndex "و عملیات تجاری "eAuction ، "ارایه می نماید. شرکتهای عضو اعم از خریدار و فروشنده می توانند با استفاده از خدمات مزبور در سطح اول به ارتباط و تبادل اطلاعات و در سطح دوم به انجام مبادلات کالاها بپردازند. سرفصل خدمات ارایه شده توسط بخشهای eIndex و eAuction مدل ALIX به مولفه های فعال در مدل B2B پیشنهادی جهت صنعت خودرو در جدول شماره 1 ارایه شده است.

جدول 1 – بخشها و خدمات مدل ALIX برای شرکتهای خودرو ساز

خدمات اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات "eIndex"

در بخش eIndex یا خدمات اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات ، شرکتها به خدماتی جهت یافتن اطلاعات موردنیاز ، دست می یابند. خدمات مزبور به صورت اتوماتیک صورت گرفته و باعث کاهش هزینه ارسال و دریافت اطلاعات برای طرفین می گردد. با استفاده از این خدمات شرکتها می توانند با هزینه کمتری به شناسایی و مقایسه طرفهای تجاری خود پرداخته و در صورت نیاز به برقراری ارتباط با آنها بپردازند. شرکتهای خودروساز "و یا سایر شرکتهای خریدار" با استفاده از خدمات eIndex شرکتهای تولید کننده کالای مورد نظرشان را می یابند، سپس بر اساس اطلاعات موجود و سوابق و نظرات تایید شده دیگر شرکتهای مرتبط در مورد تولید کنندگان ، به تصمیم گیری در مورد خرید از شرکت مناسب می پردازند. از طرف دیگر شرکتهای قطعه ساز " و یا به طور کلی شرکتهای فروشنده" نیز با استفاده از خدمات eIndex شرکتهایی را شناسایی می کنند که به صورت بالقوه ، مشتری تولیداتشان هستند. سپس بر اساس اطلاعات موجود و تماس با شرکتهای مزبور و ارایه پیشنهاد ، به ایجاد ارتباط با مشتریان خود می پردازند. خدمات گروه eIndex به عنوان پایه ای برای انجام بهینه مبادلات تجاری مستقیم "maverick "بوده و امکان بهبود کیفی چنین مبادلاتی را فراهم می نماید. امکانات تبادل اطلاعات در eIndex باعث می شود اطلاع رسانی بین خودرو سازها و قطعه سازها، از سرعت و دقت بالاتری برخوردار شود. از طرف دیگر کارآیی تبادل اطلاعات با انجام اطلاع رسانی سفارشی افزایش یافته و هزینه کل فرآیند نیز کاهش می یابد. eIndex در کنار کاهش هزینه، امکان پوشش گسترده تر اطلاعاتی را نیز فارغ از ابعاد جغرافیایی فراهم می نماید. همچنین به اشتراک گذاشتن اطلاعات و سوابق فعالیت خودروسازها و قطعه سازها به شرکتها در انتخاب مناسب ترین شریک تجاری کمک می کند. شکل 5 بخشی از طراحی Diagram Case Use مربوط به eIndex را نمایش می دهد.

خدمات عملیات تجاری "eAuction"

در گروه eAuction یا عملیات تجاری شرکتها علاوه بر دسترسی به اطلاعات کافی و مناسب ابزارها و امکاناتی جهت انجام مبادلات تجاری در چارچوب حراجهای الکترونیک در اختیار دارند. شرکتها با استفاده از امکانات و ابزارهای مطرح در eAuction می توانند بر اساس نیازشان به ایجاد مناقصه ها و مزایده های الکترونیکی پرداخته و یا در مناقصه ها و مزایده های سایر شرکتها مشارکت نمایند. بجز عملیات کنترلی که نیاز به نظارت انسانی دارند، سایر خدمات مطرح شده اتوماتیک و بلافصل"time-real "می باشد. این مساله باعث کاهش هزینه انجام مناقصه ها و مزایده ها می گردد. شرکتهای خودروساز و همجنین سایر خریداران فعال در زنجیره تامین می توانند باایجاد مناقصه های الکترونیک در مورد کالاهای مورد نیازشان ، به فراخوان شرکتهای تولید کننده بپردازند . تولیدکنندگان با شرکت در مناقصه و ارایه پیشنهادات در رقابتی شرکت می کنند که به انتخاب مناسبترین گزینه توسط خریدار منتهی می شود. از طرف دیگر شرکتهای فروشنده نیز می توانند مزایده هایی جهت کالاها و محصولات خود ایجاد کنند. خریداران بالقوه نیز با شرکت در مزایده و ارایه پیشنهادات خود امکان انتخاب بهترین گزینه را برای فروشنده فراهم می آورند. eAuction از یکسو با کاهش هزینه انجام مناقصه و مزایده ، امکان استفاده از این مکانیزم تجاری را در مبادلات کوچکتر فراهم می نماید و از طرف دیگر با تسهیل دسترسی به مناقصه ها و مزایده ها در بعد زمانی و مکانی، کارآیی و اثر بخشی این فرآیند تجاری را در ایجاد یک بازار رقابتی افزایش می دهد. با خدمات این بخش امکان پیگیری و نظارت متمرکز بر ارتباط ضابطه مند بین زنجیره تامین شرکتهای خودروساز و قطعه ساز فراهم شده و بستر مناسبی جهت برنامه ریزی تولید در شرکتهای تولید کننده فراهم می گردد. استفاده از eAuction در سامان بخشی به فرایند مبادلات مالی شرکتها باعث می شود تا سودآوری طرفین مبادلات با حذف هزینه هایی که در مدلهای سنتی کسب و کار وجود دارند، بیشینه شود. برنامه ریزی تولید دقیق تر و کاهش هزینه های انبارداری از نتایج اتکا به سرعت و دقت بالای مدل تجارت الکترونیک طراحی شده برای صنعت خودرو می باشد. در شکل 6 یکی از دیاگرامهای طراحی شده برای بخش eAuction آورده شده که جهت ایجاد حراجهای الکنرونیک می باشد.

نتیجه گیری

استفاده از مدلهای کسب و کار الکترونیک در مبادلات بین شرکتها باعث افزایش سودآوری و کاهش صرف زمان، منابع مالی و نیروی انسانی می گردد. امکان استفاده از مدلهای B2B بر خلاف مدلهای B2C که نیاز به بسترهای گسترده و عمومی دارند، همکنون در کشور مهیا می باشد و صنعت خودرو با توجه به حجم بالای مبادلات کالا می تواند از مزایای این مدل منتفع شود. طراحی بخشهای مختلف مدل ALIX بر اساس شرایط و ویژگیهای صنعت خودرو ایران و برای بهره گیری از قابلیتهای مدلهای B2B در رفع مشکلات کنونی در زنجیره تولید خودرو استفاده شده است. مدل پیشنهادی با ارایه دوبخش eIndex و eAuction مزایای استفاده از ابزارهای تجارت الکترونیک را در دو سطح به شرکتهای فعال در این زمینه ارایه می نماید و شرکتها می توانند بسته به استراتژی فعالیت خود از خدمات این بخشها برخوردار شوند. کاهش هزینه همکاری بین شرکتها و سود جستن از مزیت تولید در مقیاسهای بالاتر توسط شرکتهای برتر از مزایای استفاده از مدل پیشنهادی می باشد.

از جمله کارهایی که می توان در ادامه انجام داد بررسی در مورد مزایای مدلهای B2B در سایر صنایع و طراحی مدلهای مناسب بر اساس شرایط صنایع مختلف می باشد.

منابع و مراجع

1 .برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران

2 .طرح قانون تجارت الکترونیک

3 .لیست شرکتهای برتر سال 81

4 .لایحه واردات خودرو 81 و 82

5. Kalakota R. and A.B. Whinston. “Electronic Commerce: A Manager’s Guide” Reading

Massachuts :Addison Wesley 1997

6. IDC Research www.idc.com

7. Turban Efraim Electronic Commerce 2002: A Managerial Perspective "2nd Edition"

Prentice Hall2002

8. Choi S.Y. et al. “The Economics of Electronic Commerce” Indianapolis: McMillan

Technical Pub 1997

9. Forrester Research www.forrester.com