طرح مرکز فناوری اطلاعات در روستا

فرشید آقاداوودی- محمد جعفر صدیق - خسرو سلجوقی

دفتر امور پژوهشی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور

چکیده

استفاده از فناوری اطلاعات در روستا در صورتی مفید و مؤثر خواهد بود که دارای طرح مشخص و مدونی باشد. در این مقاله سعی بر آن است که با معرفی برخی پروژه های انجام شده در زمینه فناوری اطلاعات در مناطق روستایی در کشورهای دیگر طرحی که برای مرکز فناوری اطلاعات روستایی در ایران برای اجرا در نظر گرفته شده بررسی شود. در ابتدای مقاله پس از معرفی انواع مراکز فناوری اطلاعات روستایی کارکردهای فناوری اطلاعات در روستا مورد توجه قرار میگیرند. سپس برخی از پروژه های انجام شده در کشورهای خارجی بررسی میشوند و در بخش انتهایی مقاله با معرفی طرحی برای مرکز فناوری اطلاعات در روستا، اقدامات انجام شده برای راهاندازی این مراکز برشمرده میشوند. کلمات کلیدی : مرکز فناوری اطلاعات، روستا، خدمات ارتباطی، پروژه های خارجی طرح داخلی

مقدمه

امروزه فناوری اطلاعات سریعترین رشد را در مقایسه با سایر صـنایع داراست. حجم سرمایهگذاری در صنعت تکنولوژی اطلاعات از 2200 میلیارد دلار در سـال 1999 بـه 3000 میلیـارد دلار در سـال 2003 رسیده اسـت. عمـده ایـن توسـعه در کشـورهای پیشـرفته صـورت میگیرد. تعداد استفاده کنندگان از اینترنت نیز به شدت رو به افزایش است و از 20 میلیون نفر در سال 1995 به 400 میلیون نفر در سـال 2000 رسید و پیشبینی میشود که این تعداد در سال 2005 به یک میلیارد نفر برسد[1 .[بخش بزرگی از میزبانان و استفاده کننـدگان از اینترنت را شهروندان کشورهای توسعه یافته تشـکیل مـیدهنـد. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه تعداد افـرادی کـه بـه اینترنـت دسترسی دارند حتی از 1/0 %کل جمعیت کمتر است.[2[

جدول1 -میزان دسترسی به شبکه اینترنت در برخی کشورهای آسیایی

در ایران نیز استفاده از اینترنت و فناوری اطلاعات بعه سرعت رو بـه گسترش است ولی با توجه به شکل 1 مـیتـوان دیـد کـه در سـال 2001 میزان دسترسی به اینترنت از 2 درصـد جمعیـت کمتـر بـوده اسـت[3 .[ایـن میـزان دسترسـی در منـاطق دور و روسـتاها تقریبـا صفراست. البته باید به این نکتـه نیـز توجـه کـرد کـه هنـوز بـرای گسترش فناوری اطلاعات بـه منـاطق دور افتـاده و محـروم برنامـه مدونی وجود ندارد به ویژه آنکه توسعه فناوری اطلاعـات در منـاطق شهری نیز مراحل اولیه خود را طی میکند.

ظهـور عصـر اطلاعـات بـا پدیـدهای بـه نـام «شـکاف دیجیتـالی» (Divide Digital (همراه است. دسترسـی و توانـایی اسـتفاده از اطلاعـات نقـش مهمـی در تواناییهـای فـرد یـا جامعـه در زمینـه تحصیلات، اشتغال و فعالیتهای اقتصادی و صنعتی دارد. دسترسی و توانایی استفاده از اطلاعات، انسانها و جوامع را به دو بخـش دارنـده اطلاعات و بدون اطلاعات تقسیم کـرده اسـت. ایـن تقسـیم بنـدی شکاف دیجیتالی نام گرفته است. این شکاف باعث جدایی کشورهای توسعه یافته از کشورهای در حال توسعه، نسلهای قـدیم از نسـلهای جدید، مردم شهری از مردم روستایی و انسانهای با سواد از انسانهای بیسواد شده است. این شکاف روز به روز در حال گسترش است زیـرا هر روزه به توانایی آنانی کـه بـه اطلاعـات دسترسـی دارنـد افـزوده میشود و آنانی که به اطلاعات دسترسی ندارند بیشتر در حاشیه قرار میگیرند. امروزه غلبه بر شـکاف دیجیتـالی از مهمتـرین مشـکلات جوامع در حال توسعه به شمار میرود[4 .[ مناطق روستایی از جمله منـاطقیانـد کـه در معـرض خطـر شـکاف دیجیتالی قرار دارند. این منـاطق (بـه ویـژه در کشـورهای در حـال توسعه) از بیشتر مؤلفه های توسعه (مانند آموزش، امکانات رفـاهی و ارتباطی و اشتغال) محروماند و اینک با ظهور تکنولوژی اطلاعات در مناطق شهری این امکان وجود دارد که فاصله این مناطق با مناطق شهری گسترش بیشتری یابد. به دلیل نبـود امکـان سـختافـزاری، نرمافزاری و ارتباطی در روستاها و فقدان نیروهای آموزش دیده، این امر بسیار محتمل مـینمایـد. دسترسـی بـه اینترنـت و کـامپیوتر در مناطق دور دست به ویژه مناطق روستایی بـا مشـکل مواجـه اسـت. علاوه بر آن به دلیل مشکلاتی مانند هزینـه راهانـدازی، پشـتیبانی و نگهداری و عدم دسترسی به نیروی متخصص امکـان ایجـاد مراکـز ثابت دسترسی به کامپیوتر و اینترنت در بسیاری نقاط وجود ندارد. در ده ه اخیر مراکز اینترنت روستایی و آشنایی روستاییان با اینترنـت مورد توجه نهادهای توسعه بین المللی قرار گرفته است، به طوری که توسعه این مراکز از جمله فعالیتهـای اصـلی ایـن نهادهـا محسـوب میشود. این نهادها در برنامه توسعه پیشـنهادی خـود بـه کشـورها?، دسترسی به اینترنت در روستا را هـم ردیـف دسترسـی بـه امکانـات رفاهی مانند دسترسی به آب آشامیدنی مناسب و برق قرار دادهاند. در برنامه های توسعه و فقرزدایی سـازمان ملـل و بانـک جهـانی نیـز از تکنولوژی اطلاعات به عنوان یکی از محورهای اصلی در قرن بیست و یکم یاد می شود[5.[

برای راهاندازی مراکز موفق اینترنت روستایی توجه به بحـث انتقـال تکنولوژی ضروری است. مولر (Muller (عناصـر مهـم در انتقـال تکنولوژی را به چهار بخش سخت افزار، دانـش، سـازمان، محصـول تقسیم کرده است[6 .[عدم توجه به هریک از این عناصر در هنگـام انتقال تکنولوژی ممکن است به شکسـت پـروژه بیانجامـد. در مـورد مرکز فنـاوری اطلاعـات روسـتایی نیـز مـیتـوان بـه مـدل انتقـال تکنولوژی رجوع کرد. کامپیوترها و اتصالات آنها به شـبکه اینترنـت بخش سختافزار را تشکیل میدهند. پس از راهاندازی مرکز و تامین سختافزار مورد نیاز توجه به بحث دانش و آموزش ضـروری اسـت. مدیریت و پشتیبانی مرکز در ادامه کار مرکـز نقـش حیـاتی دارد. بـا فراهم آمدن سه عامل اول، محصول مرکز اینترنت روستایی حاصـل میشود. این محصول را میتوان به صورت ارتباطـات تلفنـی، پسـت الکترونیک و افزایش آگاهیهای عمـومی و توانمنـدیهای روسـتاییان مشاهده کرد.

در این مقاله پس بررسی کارکرد مراکز فناوری اطلاعـات در روسـتا، برخی از پروژه های انجام گرفته در این زمینه در کشورهای در حـال توسعه معرفی میشود و در ادامه طـرح مرکـز فنـاوری اطلاعـات در روستا که توسط سازمان مدیریت و برنامه ریـزی در حـال اجراسـت بررسی میشود.

انواع مراکز فناوری اطلاعات در روستا

در بحث مراکز فناوری اطلاعات به ویـژه مراکـز اینترنـت روسـتایی، معمولا از واژه هایی استفاده میشود که تعریف آنهـا در ابتـدای ایـن مقاله به ادامه بحث کمک میکند:

مرکز ارتباطات (Centre Tele :(ایـن مراکـز بیشـتر مراکـز محلی دسترسی به اینترنتاند که در آنها علاوه بر خدمات دسترسـی به اینترنت، پست الکترونیک و تلفن خدماتی مانند دوره های آشـنایی و آموزش کامپیوتر برگزار میشـود. در برخـی از ایـن مرکـز ارتبـاط صوتی و تصویری نیز از طریق اینترنت ممکن اسـت. سـایر خـدمات جنبی مانند کتابخانه، خدمات تکثیر و ویدئو کلـوپ نیـز در برخـی از این مراکز وجود دارد. این مراکز معمولا با حمایت دولت (در روسـتاها ) راهاندازی و پشتیبانی میشوند.

کافی نـت (Coffee Cyber :(ایـن مراکـز معمـولا خـدمات دسترسی پست الکترونیک، اینترنت و فاکس را به مشتریان خود ارائه میکنند. این مراکز معمـولا خصوصـی هسـتند و بیشـتر در منـاطق شهری تاسیس میشوند و دارای امکانات کمتـری نسـبت بـه مرکـز ارتباطیاند.

مرکز فناوری اطلاعات(Centre IT :(در روستاها این مراکـز تقریبا خدمات مشـابه بـا مرکـز ارتباطـات (Centre Tele (ارائـه میکنند ولی در مناطق شهری و شهرهای کوچک ممکـن اسـت در این مراکز خدمات پشتیبانی و به روز رسانی وب سـایتها و ISP نیـز انجام شود. نیروهای شاغل در این مراکز در مناطق شهری نیروهـای متخصصاند.

مراکـز ایـن در): Information Access Points) IAP خدماتی مانند پست الکترونیک ارائه میشود با این تفـاوت کـه ایـن مرکز برای اهداف خاص مانند دسترسی به فرمها و اطلاعـات ادارات دولتی، ارسال تقاضا به این ادارات یـا اسـتفاده از خـدمات پزشـکی و سلامتی تاسیس میشوند.

مراکز اینترنـت پزشـکی(Medicine Tele :(ایـن مراکـز نوعی مراکز دسترسی به اینترنت با خدمات پیشرفته هسـتند. در ایـن مراکز خدمات پزشکی و سلامتی line on و offline بـه کـاربران ارائه میشود. در ایـن مراکـز سـی دیهـای مربـوط بـه آموزشـهای پزشکی و سـلامتی وجـود دارنـد. پزشـک روسـتا در ایـن مراکـز بـا دسترسی به منابع اینترنت پزشـکی و وبسـایتهای ویـژه مـیتوانـد اطلاعات خود را به روز نگه داشته و در صورت نیاز با اساتید پزشـکی مشورت نماید. این مراکز با توجه به بعـد فاصـله روسـتاها بـا مراکـز درمانی مجهـز، کمـک شـایانی بـه اهـالی روسـتا و پزشـک روسـتا مینماید.

کارکرد مرکز فناوری اطلاعات در روستا مراکز دسترسـی بـه اینترنـت در روسـتا بـا اهـداف متفـاوتی ایجـاد میشوند. با توجه به اهداف اولیه کارکردهای مفـاوتی را مـیتـوان از این مراکز انتظار داشت: سرویس اطلاعات (تلفن، پست الکترونیک، وب، گفتگوی صوتی و تصویری): سرویس اطلاعـات مهمتـرین کـارکرد مراکـز اینترنـت روستایی است. خـدماتی ماننـد پسـت الکترونیـک و تلفـن اینترنتـی ابتداییترین خدماتی است که برای عموم کاربران قابل استفاده است. با توجه به اینکه بیشتر استفاده کننـدگان روسـتایی از حـداقل سـواد محروم اند وجود اپراتور در این مراکز برای انجام امور ارتبـاطی اولیـه ضروری است. در برخی از مراکز اینترنت روستایی کـه بـه امکانـات رتباطی مانند خط پر سرعت و دوربین وب (cam web (مجهزنـد ارتباط صوتی و تصویری نیز امکان پذیر اسـت. بـه رغـم پـر هزینـه بودن این امکانات، وجود آنهـا در مراکـز اینترنـت روسـتایی شـاید از مراکز شهری مهمتر باشد زیـرا بسـیاری از روسـتاییان از سـواد لازم جهت استفاده شخصی از اینترنـت و پسـت الکترونیـک محرومنـد و ارتباط تصویری بـا آشنایانشـان در مسـافتهای دور جـذابیت زیـادی برایشان دارد.

سرویس خدماتی و تجاری: سرویس خدماتی و تجـاری سـطح بالاتری از سرویسهایی است که در مراکـز اینترنـت روسـتایی ارائـه میشوند. در بسیاری از این مراکز دسترسی به اطلاعات اقتصـادی و کشاورزی از طریق اتصال بـه وب سـایتهای سـازمانهای کشـاورزی ممکن است. در ایـن وب سـایتها معمـولا قیمتهـای محصـولات در مناطق شهری به کـاربران ارائـه مـیشـود. همچنـین توصـیه هـای کارشناس ـان ایــن س ـازمانها در زمینــه عملیــات کشـاورزی ماننــد اخطارهای آفات، سیل، نکات آموزشی و اخبار زراعی ارائه میشود. از سوی دیگر آمارگیری سازمانهای کشاورزی از میزان محصـولات بـه کمک ارتباطات اینترنتی بسیار سادهتر انجـام مـیشـود. بایـد توجـه داشت که موارد فوق مستلزم ایجاد امکانـات متقابـل از سـوی سـایر سازمانهای کشاورزی است. از جمله امکانات خدماتی که در مراکز اینترت روستایی به روسـتاییان ارائه میشود استفاده از وب سـایتهای مخصـوص روسـتاییان بـرای سهولت ارتباط بین روستاییان است. در این وب سایتها امکاناتی برای خرید و فروش تجهیزات کشاورزی، محصولات و لـوازم پـیشبینـی شده است. در این وب سایتها روستاییان لوازم و محصولات مازاد بـر نیاز خود را جهت فروش به اهالی روستاهای مجاور عرضه میکنند

اشتغال زایی: اشتغال زایی از مهمترین کارکردهای مراکز اینترنت روستایی است. روسـتایی وجـود مرکـز اینترنـت در روسـتا بـه طـور مستقیم تعدادی از اهالی روسـتا را جهـت سـرویسدهـی بـه مرکـز مشغول به کار خواهد کرد. به طور غیر مستقیم با وجود مرکز اینترنت در روستا امکـان افـزایش سـطح آموزشـهای اهـالی فـراهم شـده و روستاییان میتوانند با استفاده از امکانات مرکز، توانمندیهای حرفهای خود را افزایش دهند. این امر به ویژه برای دانشاموزان روستا تعیین کننده خواهد بود.

تحصیلات و آموزش: استفاده از اینترنت بـا مقاصـد آموزشـی در کشورهای در حال توسعه هنوز مراحل اولیه خود را طی میکند، ولی با حضور اینترنت در روستا باید بـه کارکردهـای آموزشـی آن توجـه داشت. امروزه در کشورهای پیشرفته استفاده از اینترنت برای آموزش الکترونیکی به ویژه برای مناطق دور دست روستایی کـه از امکانـات کمتری نسبت به مناطق شهری برخوردارند، امری معمول اسـت. بـه طور کلی در مـورد کارکردهـای آموزشـی مرکـز اینترنـت روسـتایی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: 1 -آموزش الکترونیک از راه دور به دانشآموزان مدارس 2 -آشنایی دانشآموزان با کامپیوتر و اینترنت 3 -استفاده از منبع line off مانند سی دی های مولتی مدیا بـرای آموزش 3 -آموزش کشاورزی 4 -آموزش معلمان روستایی

سلامت و پزشکی: به کمک ایجاد امکانـات medicine Tele در مرکز اینترنت روستایی میتوان به پزشک روستا یاری رساند. البته ایجاد این امکانات به تخصصهای ویژه کاربران وابسـته اسـت. ارائـه خدمات پزشکی و سلامتی از طریق اینترنت به کمک پزشک روسـتا یا نیروهای متخصص مشابه ممکن است. در بسیاری از سیسـتمهای بهداشتی کشورها جمعآوری آمار پزشکی و بهداشتی روستا و ارسـال آن به مراکـز مربوطـه از جملـه وظـایف مراکـز بهداشـتی روسـتایی محسوب میشود. به کمـک شـبکه اینترنـت و وبسـایتهای مراکـز بهداشت دولتی میتوان آمـارگیری بهداشـتی را بـا سـهولت و دقـت بیشتری انجام داد. در این حالت دسترسی به آمار به روز بسیار سـاده خواهد بود.

سهولت و بهبود انجام خـدمات دولتـی: در صـورت تحقـق پایه های دولت الکترونیکـی(governance-E (در ادارات دولتـی مستقر در مناطق شهری، استفاده از برخـی از خـدمات دولتـی بـرای روستاییان از طریق مراکز اینترنت روستایی تسهیل میشـود. امـروزه در مراکز اینترنت روستایی هند دریافت برخـی از فرمهـای تقاضـای وام، شکایتنامه هاو درخواست خدمات کشاورزی از فعالیتهـای اصـلی کیوسکها محسوب میشود. ایـن امـر باعـث تسـریع کـار و کـاهش هزینه های رفت و آمد به شهر شده است. فعالیتهای NGO و زنان: با راهاندازی مراکز اینترنت روستایی و آموزشهای لازم به کاربران امکان ایجاد گروهـای اینترنتـی و انجـام فعالیت توسط این گروه ها فراهم میشود. این گروه ها مـیتواننـد بـا انگیزه های مختلف کاری، اقتصادی و آموزشی شکل یابند و افـراد را در مناطق دور از هم به متصل کنند.

در برنامه های توسعه روستایی سازمانهای بین المللی زنان و دختران به دلیل محدودیتهای ایجاد شـده بـرای آنهـا در روسـتا( فعالیتهـای آموزشی و اقتصا دی) در اولویت بیشتری قرار دارند. تاکید بر اسـتفاده مساوی دختران و پسران از امکانـات اینترنـت و کـامپیوتر از اصـول اولیه این برنامه ها به شمار میرود. موانع و مسائل مراکز روستایی راهانـدازی مرکزفنـاوری اطلاعـات روسـتایی بـا مسـائل عمـدهای روبهروست. برای تحلیل جامع این مسائل باید به نحوی آنها را دسته بندی کرد. به طور کلی برای طرحی اولیه یک مرکزفناوری اطلاعات روستایی باید به این مسائل پاسخ داد: نحوه اتصال و ارتباط با اینترنت: در اکثر پروژه های انجام شده در زمینه اینترنت روستایی به دلیل فقـدان زیرسـاختهای ارتبـاطی و مخابراتی لازم برای راه اندازی و پشتیبانی، حل این مشکل به عنوان اولین قدم تلقی میشود، در این بخش باید به مسائلی ماننـد سـرعت قابل قبول با توجه به امکانات موجود پاسخ داد. به طور کلـی اتصـال به شبکه اینترنت به روشهای زیر ممکن است: up Dial :این روش سادهترین روش اتصال به اینترنت است کـه از طریق اتصال مودم به خطوط تلفن صورت میگیرد. حـداکثر سـرعت قابل دستیابی در این روش 56kbps است هزینـه اتصـال در ایـن روش شامل هزینه تلفن و هزینه ISP مربوطه اسـت. ایـن روش در مکانهای شهری که زیرساختهای ارتباط تلفنی مناسب است بهتـرین روش اتصال به اینترنت محسوب میشود اما در مناطق روسـتایی بـه دلیل مناسب نبودن خطوط ارتباطی و نبود ISP ممکن است مقرون به صرفه نباشد. البته در صورتی که مراکـز ISP شـهری بـه روسـتا نزدیک باشد این روش مقرون به صرفه است. Line Leased : ایـن روش نـوعی امکانـات ویـژه خطـوط پـر سرعت مخابراتی است که به سختافزارهـای ویـژه ماننـد router نیاز دارد. این روش برای اتصـالات راه دور ماننـد منـاطق روسـتایی پرهزینه بوده و مقرون به صرفه نیست. ISDN : این روش نوعی اتصال ویژه مانند up Dial است که با سرعت بیشتر حدود 128kbps صورت میگیرد. هزینه خطـوط آن حدود 30 دلار در ماه است. DSL : در این روش سرعت انتقال اطلاعات از طرق اتصال به خط ویژه به 2Mbps میرسد. هزینه این خطوط حدود 80 دلار در مـاه است. Wireless : در این روش از امکانات مـاهوارهای و رادیـویی بـرای اتصال به شبکه جهانی اینترنت استفاده میشود. در سیستمهای رادیویی از فرستنده امواج میکـرو ویـو کـه تـا شـعاع 20 کیلـومتری قابلیـت دسترسـی دارد اسـتفاده مـیشـود. سـرعت ایـن روش بـه 2Mbps میرسد.

VSAT :در روشهای ماهوارهای نیز از بشقابهای ماهوارهای جهـت انتقال و دریافت اطلاعات استفاده میشود. هزینه تجهیزات دریافـت از ماهواره به این روش حدود 4500 دلار است کـه هزینـه اشـتراک حدود 50 دلار در ماه نیز به آن اضافه میشود.

InfoSat :این روش یک روش ترکیبی دریافت و انتقال اطلاعـات است. در این روش دریافت اطلاعـات از طریـق بشـقاب مـاهوارهای صورت میگیرد و برای ارسال اطلاعات از خط تلفن استفاده میشود. از این روش به دلیل پایین بودن هزینه اولیه در بسـیاری از کشـورها برای اینترنت روستایی استفاده میشود. هزینه تجهیـزات اولیـه بـین 120 تا 750 دلار متغیر است و هزینه اشتراک آن حـدود 40 دلار در ماه است.

دسترسی: دسترسی کاربران روستایی به مراکز فناوری اطلاعات از لحاظ مکان و زمان موضوع حائز اهمیتی است. چنین مراکـزی بایـد در نقاط اسـتراتژیک روسـتایی ایجـاد شـوند تـا هزینـه راهانـدازی و پشتیبانی این مراکز کـه رقـم قابـل تـوجهی اسـت، بـه هـدر نـرود. همچنین نحوه دسترسی کاربران نیز اهمیت دارد. در برخی پـروژه هـا که ارتباط از طریق اینترنت موبایل صـورت مـیگیـرد تنهـا در بـازه خاص زمانی امکـان برقـراری ارتبـاط بـین مرکـز و شـبکه ممکـن میشود. این امر لزوم برنامهریزی مداوم را توسط مدیر پـروژه نشـان میدهد.

سرویسها و محتویات: تعیین نـوع سـرویس ارائـه شـده توسـط مرکز با توجه به مشخصاتی مانند بودجه، سازمان اداری مرکز، سـطح سواد کاربران و .. انجـام مـیشـود. در بیشـتر پـروژه هـای اینترنـت روستایی ایجاد وب سایهای ویژه برای خدمات رسانی بـه روسـتاییان از اهداف پروژه است. همچنین محتویات و برنامه هایی که به صورت line off در مرکز مورد استفاده مسئول یا کـاربران قـرار مـیگیـرد باید مشخص شوند.

موزش و افزایش توانایی کاربران: با توجه بـه اینکـه پـیش بینی میشود که اکثر کاربران اینترنت روستایی را جوانان و نوجوانـان تشکیل دهند لزوم برنامه ریزی برای آموزش اصول اولیه اسـتفاده از اینترنـت و کـامپیوتر قبــل از اس ـتفاده از آن اهمیــت دارد. معرفــی تواناییهای اینترنت در ارتباط صوتی و تصویری نیز بـه عمـوم مـردم نقش مهم در توسعه فرهنگ ارتباطی دارد

پشتیبانی: به دلیل بعد مسافت مناطق روسـتایی از مراکـز شـهری توجه به پشتیبانی این مراکز از اصول طراحی آنهاست. بـدون انجـام پشتیبانی موثر عملا هزینه های راه اندازی به هدر میرود.

هزینه ها: هزینه طرح، اصلیترین عامـل محـدود کننـده اسـت. در هنگام تخمین هزینه طرح باید کلیه موارد فوق را در نظر گرفت، زیرا عدم تحقق هر یک از این موارد موجب شکست پروژه مـیشـود. بـه طور کلی هزینه های راهاندازی و نگهداری مرکـز فنـاوری اطلاعـات شامل موارد زیر است: هزینه محل: این هزینه شامل هزینه های ناشـی از اجـاره یـا خریـد محل و انجام اقدامات امنیتی، هزینه برق و انرژی مصرفی و مبلمـان محل است. هزینهتجهیزات: هزینه مربوط به سختافزار و نرمافزار مرکز در ایـن قسمت لحاظ میشود. هزینه آموزش: راهاندازی و استفاده مناسب از مراکز فناوری اطلاعات مشروط بر وجود کادر کارامد در این مراکز است. آموزش کادر و مدیر مرکز بخشی از هزینه آموزشی را تشکیل میدهـد. همچنـین هزینـه آموزش کاربران و برگزاری دوره های آموزشی نیز بخـش عمـدهای از هزینه آموزش را تشکیل میدهد. هزینه جاری: هزینه کاغذ، لوازم مصرفی، تلفن، برق، اشـتراک ISP ، حقوق و دستمزد کارکنان هزینه نگهـداری بـه روز رسـانی: هزینـه نگهـداری نـرم افزارهـا و سختافزارها و تهیه نرمافزارهای به روز

سازمان اجرایی و مـدیریتی: مـدیر مرکـز نقـش اساسـی را در هدایت و بهره بـرداری از مرکـز را دارد. در ضـمن سـازمان اداری و پشتیبانی مراکز در طراحی مرکز باید مشخص شـود. ایـن مراکـز بـه دلیل هزینه جاری و پشتیبانی قابل توجه نیاز بـه ارزیـابی و تصـحیح مداوم روشهای اجرایی دارنـد. در بیشـتر مراکـز اینترنـت روسـتایی طراحی و پیادهسازی طرح توسط نهادهای علمی و دانشگاهی انجام میشود. سپس کادر اجرایی مرکز وظیفه مدیریت و پشتیبانی آن را بر عهده میگیرند. وظیفه آموزش کادر اجرایی مرکز بـر عهـده مجـری طرح است. ارزیابی مراکز نیز توسـط کارفرمـا یـا مجریـان یـا نـاظر مستقل انجام میشود.

بررسی برخی پروژه های خارجی دراین بخش تعدادی از پروژه های انجام شده در زمینه مرکز اینترنـت روستایی در کشورهای مختلف جهان به اجمال بررسی مـیشـود. بـا توجه به کثرت مدارک و مستندات موجود بـرای هـر پـروژه و تعـدد پروژه های انجام شده در برخی کشورها ارائه گـزارش کامـل از تمـام این پروژه ها با توجه به محدودیتهای این مقاله ممکن نیست. در این بخش سعی میشود نکات برجسته و اصلی پروژه ها مورد توجـه قـرار گیرد.

هند: کشور هند در میان کشورهای در حال توسعه از پیشتازان بحث فناوری اطلاعات محسوب میشود. به دلیل اینکه اکثریت مردم هند (بیش از 60 درصد) در منـاطق روسـتایی زنـدگی مـیکننـد توسـعه فناوری اطلاعات در ایـن منـاطق از اصـول توسـعه اسـت. حتـی در برنامه های اصلی فقرزدایی مناطق مختلف هند توسعه مراکز فنـاوری اطلاعات و استفاده از اینترنت و ایجاد شبکه های روستایی مورد توجه برنامهریزان و مدیران دولتی است. با توجه به تجربه غنی هند در علـوم کـامپیوتر بـه ویـژه نـرم افـزار، پروژه های متعدد و متفاوتی در زمینه اینترنت روستایی در این کشـور در حال انجام است. بیشتر این پروژه هـا بـا حمایـت و کمـک مراکـز توسعه جهانی و دانشگاه های معتبر دنیا انجاممی شود. برخـی از ایـن پروژه ها به صورت ملی و برخی به صورت ایالتی تعریف شدهاند. پروژه Drishtee از جمله بزرگترین پروژه های ملی هند اسـت کـه هدف نهایی آن برقراری ارتباط اینترنتی بین کلیه منـاطق روسـتایی هند از طریق ایجاد مراکزفناوری اطلاعات است [7 .[این پروژه کـه از سال 2000 در حال پیادهسازی است تاکنون به بسـیاری ایالتهـا و مناطق هند راه یافته است به طوری که در حال حاضر 146 کیوسک فعال دارد.

هدف این پروژه ایجاد مراکز فناوری اطلاعات روستایی با هدف ارائه خدمات زیر است: 1 -خدمات ارتباطی مانند تلفن و پست الکترونیک(mail-E( 2 -ارائه خدمات تجاری مانند امکان خریـد و فـروش محصـولات و ماشـین آلات کشـاورزی و آگـاهی از قیمـت محصـولات از منـاطق شهری 3 -خدمات آموزشی و تحصیلی از طریق مدارس 4 -ارتباط با ادارات دولتی در شهرها با هدف کاهش هزینه پرداختـی و سرعت در دسترسی به خدمات دولتی 5 -ارائه خدمات پزشکی و سلامتی از طریق ارتباط پزشک روستا بـا شبکه های بهداشتی مراکز فناوری اطلاعات در این شبکه روستایی طبقه بندی ویژه خـود را دارند که این طبقه بندی بر اساس امکانات موجود در هر رده انجام شده است:

کیوسک(kiosk :(این کیوسکها اولین نقاط دسترسی به خـدمات فناوری اطلاعات هستند. در این کیوسـکها یـک کـامپیوتر بـا مـدل متوسط، یک پرینتر و یک خط تلفن در اختیار مسئول کیوسک قـرار دارد. نــــرمافزارهــــای نصــــب شــــده بــــر روی کــــامپیوتر نرم افزارهای office و نرمافزارهای دسترسی به اینترنتاند. هزینـه ایجاد هر کیوسک حدود 50 هزار روپیـه (1000 دلار) اسـت. هزینـه جاری کیوسکها معمولا از طریق دریافت وجه خدمات تامین میشود. روستاییان از این کیوسکها برای ارسال پیام الکترونیکی به آشـنایان، ارتباط با ادارات دولتی در شـهرها و دریافـت اطلاعـات کشـاورزی و تجاری و مبادله کالا استفاده میکنند. کیوسکها در مناطقی با حـدود 5000 نفر جمعیت ایجاد میشوند. در برخی مناطق که دسترسـی بـه خط تلفن وجـود نـدارد از سیسـتم wireless بـرای ایجـاد ارتبـاط استفاده میشود.

سرورهای مجزا(server discrete :(یک سرور مجزا وظیفه نظارت و خدمات رسانی به کیوسکها یک منطقه را به عهده دارد. سرور وب (server web :(این مرکز به عنـوان مرکـز اصـلی شبکه ارتباطات روستایی محسوب میشود. این پروژه امروزه به ده ها ایالـت هنـد راه یافتـه اسـت و روسـتاییان بسـیاری از خـدمات آن بهـرهمنـد شـدهانـد. خـدماتی ماننـد پسـت الکترونیــک و دریافــت فرمهـای ادارات دولتــی از راه دور از جمل ـه خدماتی است که روستاییان از آن بیشتر استقبال کردهاند. بنگلادش: دولت بنگلادش با توجه به جمعیت زیاد جامعه روستایی این کشور ایجـاد مرکـز فنـاوری اطلاعـات روسـتایی را از دو سـال گذشته در برنامه خود قرار داده اسـت. مشـکلات اصـلی ایجـاد ایـن مراکز در بنگلادش، عـدم وجـود زیرسـاختهای ارتبـاطی و تلفنـی و بیسوادی جمعیت روستایی است. به رغم این مشکلات مراکز فناوری اطلاعات در چندین منطقه روستایی بنگلادش فعالیت خود را شـروع کردهاند[8 .[دراین مراکز که با نام centre Tele شناخته میشوند

روستاییان از این مراکز برای خدمات ارتبـاطی(mail-E ،(آمـوزش مهارتهای اولیه کامپیوتر استفاده میکننـد. اسـتفاده از خـدمات off line این مراکز مانند سی دی های آموزشی و مولتی مدیا و استفاده از سیستم جامع کـامپیوتری اطلاعـات جغرافیـایی (GIS (از دیگـر کاربرهای این مراکز است. در سرویس خـدمات GIS هـدف ایجـاد پایگاه های اطلاعات جغرافیـایی در منـاطق دوردسـت روسـتایی بـه صورت line on یا offline و انجام امور تقسیم اراضـی و مسـیر یابی است. در بسـیاری از منـاطق، ایـن مراکـز در مـدارس تاسـیس شدهانـد و در سـاعات بیکـاری مـدارس بـه مـردم عـادی سـرویس میدهند. در ادامه توسعه مراکز اینترنـت روسـتایی ایجـاد 50 مرکـز اینترنتـی سلامت و پزشکی در مناطق روستایی در برنامه دولـت قـرار دارد. در این مراکز که در غالب Medicine Tele هسـتند خـدمات on line و line off پزشکی و سلامتی ارائه میشـود. در ایـن مراکـز پزشکان روسـتایی بـه اطلاعـات پزشـکی روز دسترسـی دارنـد و از کامپیوتر برای تنظیم آمارهای پزشکی منطقه استفاده میکنند. هزینه ایجاد هر یک از این مراکز 8000 دلار است

پاکستان: مراکز پزشکی با تکنولوژی فنـاوری اطلاعـات Tele( (medicine در برخی مناطق دور افتاده روستایی کشـور پاکسـتان راهاندازی شده است. یکی از این مراکز در منطقه دورافتاده جیلجیـت با هماهنگی مرکز پزشکی این منطقه شروع به کار کـرده اسـت[9.[ جیلجیت منطقه پرجمعیت روستایی در شمال پاکستان است کـه در فاصله 15 ساعتی از اسلامآباد قرار دارد. این مرکز با هدف اسـتفاده از فناوری اطلاعات در امور پزشکی راهانـدازی شـده اسـت. اهـداف اصلی فاز نهایی مرکز شامل مراحل زیر است: 1 -استفاده از ارتباط دیجیتال مانند ویـدئو و chat بـرای ارتبـاط بـا پزشکان مستقر در اسلام آباد 2 -ارسال مدارک پزشکی به طریق line off برای مشـاوره مراکـز پزشکی بزرگ آموزش پزشکان مستقر در مناطق دور افتاده 3 -دسترسی پزشکان مستقر در روستا به منابع روزامد و شـبکه هـای داخلی و خارجی پزشکی در حال حاضر فاز دوم پروژه در حال اجراست که در آن بـا برگـزاری کارگاه هایی در مناطق مختلف نسـبت بـه جـذب پزشـکان و مراکـز پزشکی و معرفی امکانات این نوع مرکز اقدام شـده اسـت. در کنـار افتتاح این پروژه وبسایتی با آدرس com.telmedpak.www برای سرویسدهی این نوع مراکز در نظر گرفته شده اسـت. در ایـن وبسایت اطلاعات و اخبار مراکز در کلیه مناطق پاکسـتان مـنعکس میشود. همچنین در این وبسایت امکاناتی برای ارتباطـات اعضـا و پزشکان متصل به وبسایت در نظر گرفته شده است.

مالزی- پـروژه MIU :یکـی از راه هـای کـاهش مشـکلات و هزینه های اولیه استقرار مراکز فناوری اطلاعات در مناطق دور دست، استفاده از اتوبوسهای اینترنتی است. پروژه اتوبوس اینترنتی با اهداف آموزشی در مناطق روستایی اولین بار در سال 1998 در کشور مالزی تعریف شد[10 .[اولین اتوبوس اینترنتی با نام اختصاری Mobile( MIU)Unit Internet در سال 1999 به بهرهبرداری رسید. این پروژه با حمایت و همکاری UNDP ، وزارت آموزش مالزی و یـک شرکت خودرو سازی مالزی در حـال اجراسـت. هزینـه راهانـدازی و پشتیبانی پروژه به مدت دو سال 000320 دلار بـراورد شـده اسـت. این اتوبوس به بیست عدد کامپیوتر شخصی با تجهیزات مولتیمدیا و ارتباط با اینترنت مجهز است. همچنین اتوبوس کتابخانه الکترونیکی از نرمافزارهای مفید دارد. این اتوبوس به طور منظم بر طبق برنامه از پیش تعیین شده از روستاها بازدید کرده و در هر روستا به مـدت 24 ساعت متوقف میشود. اتوبوس اصولا با هدف آموزش طراحی شـده است ولی از امکانات آن برای آشنایی مردم با کامپیوتر و سرویسهای فناوری اطلاعات نیـز اسـتفاده مـیشـود. بسـیاری از دانـشآمـوزان مناطقی که اتوبوس به آنها سفر میکند برای اولین بار اسـت کـه بـا کامپیوتر و اینترنت رو به رو میشوند. ولی استقبال از این پروژه تا بـه حـال بسـیار خـوب بـوده اسـت. آمـوزش و نظـارت بـر اسـتفاده از کامپیوترها بر عهده مربی اتوبوس است

معرفی طرح مرکز فناوری اطلاعات روسـتا در ایران

با توجه به لزوم گسترش فناوری اطلاعات در مناطق توسعهنیافتـه و روستایی سازمان مدیریت و برنامهریزی تصـمیم بـه طـرح و اجـرای مراکز فناوری اطلاعات در چهار روستای کشور نموده است تا پس از بررسی و ارزیابی طرح و مراحل اجرایی آن نسبت بـه گسـترش ایـن فناوری به سایر مناطق روستایی کشور اقدام شود. برای این منظور با ایجاد کمیته مشترکی تصمیم بر آن شد که پیش از استقرار مراکز در مناطق روستایی، طرحی بر اساس مطالعات پروژه های انجام شـده در سایر کشورها تدوین شده و پس از تصویب نهایی طـرح و راهانـدازی نمونه آزمایشی آن در شهر، امکانات و تجهیزات به مناطق روسـتایی از پیش تعیین شده انتقال یابد.

مراحل و اهداف طرح

مرکز فناوری اطلاعات در روستا بـه عنـوان مرکـز ارتباطـات مـردم روستا با شبکه جهانی اینترنت و ارائه خدمات مرتبط با آن بـه اهـالی روستا محسوب میشود. توجه به مواردی مانند برنامهریزی، مـدیریت و آموزش در طراحی اولیه این مرکز موجب خواهد شد که از امکانات فراهم آورده شده به صورت بهینه استفاده شود و مشکلات احتمـالی طرح در حین اجرا کاهش یابد. البتـه بایـد توجـه داشـت کـه برخـی طرحها در زمینه فناوری اطلاعات در روستا به دلیل نبود طـرح اولیـه مشخص یا ضعیف و غیر عملی بودن طرح با شکست مواجه شده یـا به اهداف مورد نظر نرسیدهاند. در طرح ایجاد مرکز فناوری اطلاعـات در روستا واحد متمرکزی در یک روستا برای دسترسی روستاییان بـه کـامپیوتر و اینترنـت ایجـاد مـیشـود. اهـداف کلـی ایجـاد مرکـز عبارتانداز:

الف- آشنایی روستاییان بـا فنـاوری اطلاعـات و ایجـاد جسـارت در روستاییان برای بهرهگیری از این فناوری ب- آموزش به روستاییان برای استفاده از خدمات line on و off line فناوری اطلاعات برای تسهیل و تسریع امور مربوط بـه روسـتا با هدف افزایش رفاه و بهرهوری در این مرکز امکان دسترسی روستاییان بـه کـامپیوتر و اینترنـت بـا نظارت عمومی مدیر مرکز فراهم میشود. به طور کلی جهـتگیـری برنامه ها و سرویسهای ارائه شده در مرکز بر اسـاس نیـاز و اسـتقبال مخاطبان است. به همین دلیل ارائه آموزش اسـتفاده از کـامپیوتر بـه صورت کلاسیک در اولویت برنامه های مرکز قرار ندارد و به جای آن

معرفی، تشویق، نظـارت و هـدایت اسـتفاده از خـدمات مرکز توسط عموم، اولویتهای اصلی مرکز هستند. تحقق و پیادهسازی برنامه های مرکز و اداره آن بر عهده مـدیر مرکـز است. بـا توجـه بـه اهمیـت نقـش مـدیر در سـازماندهی و هـدایت برنامه های مرکز، شرایط و مهارتهای مدیر باید مورد توجه قرار گیرد. مدیر مرکز معمولا یکی از معلمان مدرسه روستاست کـه آموزشـهای اولیه استفاده از کامپیوتر و اینترنت را فراگرفته اسـت. بـرای اسـتفاده روستاییان از مرکز سه مرحله در نظر گرفته شده است:

مرحله آشنایی و جذب: پس از راهاندازی مرکز در محل مربوطه، آشنایی و جذب مخاطبان، به عنوان مرحله اول طرح در نظـر گرفتـه شده است. در این مرحلـه بـا نمـایش جـذابیتها و امکانـات فنـاوری اطلاعات سد ورود به مرکز شکسته شده و پای اهالی روستا به مرکـز باز میشود. در این مرحلـه مـدیر مرکـز نقـش اصـلی را در معرفـی امکانات مرکز به اهالی و اقشار خاص روستا مانند روحـانی و پزشـک روستا دارد. در برنامه های این مرحله نمایش عمومی فیلم برای اهالی نیز در نظر گرفته شده است.

مرحله استفاده مؤثر: استفاده موثر از خدمات فناوری اطلاعات در روستا نتیجه آشنایی، جذب و علاقهمندی و آموزشهای انجام شده در مرحله اول اسـت. در ایـن مرحلـه سـعی بـر آن اسـت کـه کـاربران تواناییهای لازم جهت استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات را بـه دسـت آورند. در این مرحله دانشآمـوزان مدرسـه روسـتا بـر طبـق برنامـه مشخص با نظـارت مـدیر از امکانـات مرکـز اسـتفاده مـیکننـد و از امکانات کتابخانه الکترونیکی مرکز استفاده مـینماینـد. در کتابخانـه الکترونیکی مرکز مجموعه کاملی از نرمافزارهای آمـوزش کـامپیوتر، کمک آموزشی درسی، مذهبی و عمومی تـدارک دیـده شـده اسـت.

همچنین در صورت نیاز میتوان از منابع line on موجود در شـبکه اینترنت که به صورت صفحات پرتال آمادهسازی شدهاند استفاده کرد. مرحله بهرهگیری و مشارکت فعال: در ایـن مرحلـه بخشـی از روستاییان با مشارکت فعال در امر تهیه و تولید محتوا برای حضـور در شبکه جهانی اینترنت ترغیب شده و آموزشـها و امکانـات لازم در این راستا در اختیار افراد علاقهمند قرار میگیرد. انتظار می رود که در این مرحله افراد خود نسبت به تولید محتوا اقدام کنند.

اقدامات اجرایی پس از تعیین طرح اولیه اقدامات اجرایی برای انجام طـرح از ابتـدای سال 1382 آغاز شده است. عناوین فعالیتهای انجام شده یـا در حـال انجام را میتوان چنین برشمرد: 1 -تنظیم طرح اولیه 2 -تشکیل کمیته راهبری پروژه 3 -گرداوری و مطا لعه منابع و مدارک موجود از پروژه های انجام شده در سایر کشورها 4 -بررسی بازار و تجارب داخلـی در زمینـه هـای مـرتبط و مشـاوره باکارشناسانو اساتید دانشگاه 5 -بررسی سختافزارها و امکانات ارتباطی موجود در کشور 6 -تنظیم طرح نهایی 7 -خرید سختافزارها 8 -خرید نرمافزارهای مورد نیاز برای کتابخانه الکترونیکـی مرکـز از منابع داخلی 9 -آمادهسازی جزوات و کتابچه های آموزشی و پشتیبانی مرکز 10 -مکاتبه با سازمانهای مرتبط با روستا برای همیاری و همفکـری در اجرای طرح 11 -تعیین مناطق روستایی مورد نظر برای اجرای طـرح و برگـزاری جلسات توجیهی با منتخبان روستا 12 -ایجاد نمونه آزمایشی طرح در شهر 13 -انتخاب و آموزش مدیر مرکز 14 -بازدید اعضای شورا از نمونه آزمایشی طرح 15 -انتقال و نصب تجهیزات در محل 16 -آغاز به کار مرکز 17 -ارزیابی ماهیانه عملکرد مرکز و ثبت نتایج اثرات ایجاد مرکز بـر روستا و روستاییان توسط کارشناسان امید است با توجه به پیشرفت پروژه تا اوایل پایان سال 1383 شـاهد راهاندازی مراکز در مناطق روستایی مورد نظر باشیم.

نتیجهگیری در این مقالـه پـس از معرفـی نقـش فنـاوری اطلاعـات در روسـتا و کارکردهای آن در روستا، برخی از پروژه های خـارجی مـورد بررسـی قرار گرفت. سپس طرح راهاندازی آزمایشی مرکز فناوری اطلاعات در روستا برای ایران معرفی شده و اهداف و مراحل آن بررسی شد. تقدیر و تشکر این طرح با حمایـت مـالی معاونـت فرهنگـی، آموزشـی و پژوهشـی سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور در حال انجام است کـه از ایـن معاونت تقدیر و تشکر میشود

منابع

[1]. "Sustainable Social Development in a

Period of Globalization: Challenges and

Policy Options" ICT for the social

empowerment of the rural poor 1998

[2]www.unescap.org/sdd/theme2002/pdf/Cha

pter6.pdf

[3].www.sciencearts.org/src/story/presentations/march02.pdf

[4].www.digitaldividenetwork.com

[5].http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/defa

ult.stm

[6]http://www.idrc.ca/telecentre/evaluation/A

R/

10_Soc.pdf

[7].www.drishtee.com

[8].www.idrc.ca/telecentre/evaluation/AR/14_

For.pdf

[9]. www.telmedpak.com

[10]. www.miu.nit.org