الگوریتم حل مساله به روش ابداعی TRIZ) نوآوری نظامیافته) الگوریتم حل مسایل به روش ابداعی توسط آلتشولردانشمند روسـی در سـال 1946 ارایـه شـد. هدف آلتشولر، یافتن اصولی برای کمک به روند اختراع کردن بـود. وی بـه کمـک شـاگردانش، بـیش از200000 سند ثبت اختراع را بررسی کرد و فقط 40000 سند را به عنوان راهحلهای ابتکاری برگزید و سپس الگوهایی که به طور مکرر در نوآوریهای مختلف و بهعبارتی در مسایل ابتکـاری اسـتفاده شـده بود را شناسایی نمود. وی با علم به ایـن کـه سیسـتمهـای فنـی، سیسـتمهـایی هسـتند متشـکل از اجزایـی هماهنگ که برای دستیابی به کارکردی مطلوب طراحی میشوند و روش دستیابی به کارکرد مورد نظر، تابع عواملی همچون منابع در دسترس، تکنولوژی روز و میزان پیشرفت علم است، دریافت کـه بـه طـور طبیعی سیستمهای فنی در اثرتغییرو یا پیشرفت هر یک از عوامل فوق، به سمت تکامل حرکت میکنند. گاهی در این سیر تکامل، پیشرفت بعضی از اجزای سیستم فنی، سریعتر از اجزای دیگر صورت پذیرفته و این تفاوت در آهنگ رشد اجزا، باعث بروز پارهای مسایل میشود که وی آن را تضاد بـین پارامترهـا نامید. وی مشکلات درون سیستمها را در روند تکاملیشان به تضاد بین 39 پارامتر مهندسی تقسیم نمـود و راههای ابتکاری رفع این تضادهای دوبهدو را پس از استخراج از مجوزهای ثبـت اختـراع، در جـدولی تحت عنوان 40 اصل ابداعی دستهبندی نمود. وی همچنـین، دریافـت کـه یـک تضـاد خـاص، بارهـا در نوآوریهای مختلف و در فناوریهای گوناگون بروز میکند، مخصوصا هنگامی که بـه حـوزه فنـاوری خاصی محدود نباشیم. همچنین وی دریافت که یک راهحل ابتکاری در فاصله طولانی در فنـاوریهـای مختلف به کار گرفته میشود، بنابراین اگربتوان راههای پایهای و ابتکاری را در یک روش ارایـه نمـود، این فاصلههای زمانی کاهش خواهند یافت و مرز بین فناوریهای مختلف شکسته خواهد شد.
در یک دستهبندی، میتوان شیوههای حل مسایل مهندسی را به دو دسته زیرتقسیم نمود:
1 روش مهندسی: مصالحه بین پارامترهای سیستم و تعیین حـد بهینـه بـرای هـر پـارامتر بـه منظـور دستیابی به بالاترین سـطح عملکـرد کـل سیسـتم. در روش مهندسـی، ابتـدا پارامترهـای متضـاد سیستم را بهصورت کمی آماری نموده و سـپس بـا برقـراری رابطـهای بـین مقـادیر کمـی شـده پارامترها و مقدار کمی عملکرد سیستم، و با استفاده از برنامهریـزی خطـی یـا غیـرخطـی، مـدل مذکور بهینه میگردد.
2 روش TRIZ: آگاهی از این نکته که کارکرد اصلی سیستم به خودی خود، دلیل ایجـاد تضـاد نیست، بلکه روشی که کارکرد مورد نظر را تأمین مینماید، عامل اصـلی تضـاد اسـت، اهمیـت بسیار دارد. در این روش 40 اصل ابداعی به گونهای عمل میکنندکه بهبود سیستم با افت دیگر پارامترهای آن همراه نباشد.
بنابراین یک مسأله ابتکاری، مسألهای است که راهحل آن به ارضای هر دو طرف تضـاد، منجـر میشود. در صورتی که یک مسأله بهصورت توافقی حل گردد و تضاد باقی بماند، چنـین مسـألهای غیـر ابتکاری است. در مسایل غیر ابتکاری، موفقیت در یک جزء مسأله، همراه با عدم موفقیت در جزء دیگر مسأله است
روش TRIZ، به دلیل استفاده از اصل حل مسأله به روش تجرید، بر همه روشهای حل مسأله پیش از خود، برتری دارد. ایده اصلی این روش برمبنای خلاصهسازی و دستهبندی سندهای ثبت اختراع و سپس ارایه راهحل کلی برای هردسته از مسایل است. پس از مستندسازی این تئوری، یک مخترع پس از شناسایی گروهی که مسأله مورد نظروی، در آن قرار میگیرد، از یکی از اپراتورهایی که در TRIZ معرفی شده است، برای حل آن استفاده میکند.
میتوان تناظر بین سطوح نوآوری در TRIZ و مراحل فرایند نوآوری تکنولوژی را به صورت زیر استنتاج نمود:
سطح اول رعایت استاندارد/ پیشگیری از مشکلات ابتدایی سیستم
سطوح دوم و سوم بهبود و توسعه فناوری/ نوآوری فرایند و محصول
سطح چهارم تولید فناوری/ نوآوری فناوری
سطح پنجم تولید علم/ نوآوری علمی
آلتشولر، تحقیقات خود را بر سطح دوم، سوم و چهارم متمرکـز نمـود و از سـطح اول بـه دلیـل ابتکاری نبودن و از سطح پنجم به دلیل نیاز به کشفهای جدید صرفنظر کرد. وی پس از تحقیق بر ایـن سه سـطح، الگـوریتم حـل مسـایل بـه روش ابـداعی را ارایـه نمـود. وی همچنـین الگـوریتم خـود را بـه اپراتورهایی همچون نتیجه نهایی ایدهآل به منظور جهتگیری صحیح در حل مساله، الگوهای تکامل بـه منظور ارایه دید گاهی روشن از روند تکامل سیستمها در طول حیـات خـود و مـدلسـازی شـیء ـ اثـر، ARIZ و غیره مجهز نمود. یافتههای وی تحت عنـوان TRIZ کلاسـیک معـروف اسـت. پـس از وی، TRIZ معاصرتوسعه و گسترش یافت و اکنون TRIZ در زمینه پیشبینی آینده فنـاوری و کشـفهـای جدید در علم به کار میرود. در TRIZ، تعریف حل مسأله چیزی متفاوت از معنای متعارف آن اسـت. در حقیقت، لازم نیست الزاما مشکلی به صورت محسوس در سیستم موجود باشد و اگـر سیسـتم مشـکل فنی نداشته باشد و کارکرد اصلی خود را انجام دهد، باز هـم TRIZ سـعی در بهبـود آن داشـته و بـرای رسیدن به یک سیستم کاملا ایدهآل برنامهریزی مینماید. بنابراین کـاربرد TRIZ را مـیتـوان بـه طـور کلی به دو دسته تقسیم نمود:
1 حل مسایل مهندسی (مسأله محسوس)؛
.2 توسعه و گسترش سیستمهای کارآمـد در راسـتای ایـدهآل شـدن (مسـأله نامحسوس).
بهتر است برای آشنایی بیشتربا TRIZ، معرفی مختصری از ابزارها واپراتورهای آن ارایه شود: