کاشی سنتی رنجبران : تزئینات معماری با کاشی سنتی

مقاله ها

صفحه اصلی
مقاله ها
تزئینات معماری با کاشی سنتی

1404/07/03

نویسنده : کاشی سنتی رنجبران

تزئینات در هنر اسلامی، یکی از اصلیترین و موثرترین مولفه های وحدتبخش به شمار میرود. کاشیکاری در ایران از مهمترین مظاهر بروز مفاهیم معنوی و عرفان در هنر به شمار میرود که تزیینات مساجد و اماکن مذهبی رکن اصلی را ایفا میکند. هنر کاشیکاری اسلامی در ایران از آجرهای لعابدار ساده آبی رنگ در قرن ششم هجری قمری شروع شد و با تکامل به خلق کاشیهای زرین فام هفت رنگ و مینایی و سپس شکلگیری کاشیهای معرق و شیوهی هفترنگ در دوره صفویه منجرگردید. مسجد شیخ لطف الله تنها مسجدی است که از زمینه خاکی رنگ در کاشیکاری آن استفاده شده که دلیل آن نشان دادن شان و بها دادن به خاک است رنگها در معماری اسلامی صورتی نمادین به خود گرفتهاند، هر رنگی در هر فرهنگی تداعی کننده حالتی خاص میباشد که ارتباط آن با روان اجتماعی انسان پیدا میکند. مقاله پیش رو تحقیقی تاریخی-توصیفی است که به بررسی تعابیر عرفانی بر رنگ و نور هنر کاشیکاری مسجد شیخ لطف الله میپردازد. نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که هنرمندان بصیر و عاقل آن زمان که جدای از رسم و آئین جوانمردی، دست بر هیچ اثر هنری نمیگذاشتند، با استفاده از یک قانون و الگو دست به انتخاب رنگها در معماری صفویه میزدند تا مفهوم آن فضا، طبق کاربرد و هدف خاصی که در ذهن ایشان بوده به طور تاثیرگذاری به مخاطب القا شود.

تزئینات در معماری ایرانی تنها حاوی جنبه‌‌های زیبایی شناسانه نیست و آرمان‌ها، آرزوها و بروندادهای فرهنگی منبعث از زمینه‌‌های ملی، مذهبی و عرفی به‌عنوان مبانی روایت در آن به چشم می‌‌خورد. کاشی‌کاری دوره قاجار نمونه مهمی از روایت عقاید و زیست مردمان آن دوره است که با شناخت این تصاویر می‌‌توان درک مستندی از اوضاع فرهنگی آن به دست آورد. هدف از تحقیق یافتن مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری تصویر در کاشی‌کاری خانه‌های تاریخی شیراز در دوره قاجار است. سؤال اصلی پژوهش این است که ارزش‌‌های بصری شمایل‌‌نگارانه نقوش تزئینات کاشی‌کاری شیراز کدم‌اند؟ روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی و پیمایشی و بر اساس روش شمایل‌‌نگاری پانوفسکی است. شیوه جمع‌آوری اطلاعات از طریق داده‌‌های اسنادی-کتابخانه‌‌ای و مشاهدات میدانی شامل برداشت شخصی از خانه‌های تاریخی است. روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز بر اساس تحلیل شمایل‌‌نگارانه تصاویر است. پس از بررسی 15 خانه دارای کاشی‌کاری مستند و معتبر و تحلیل تصاویر بر اساس روش شمایل شناسانه نتایج نشان دادند نحوه بیان و روند منسجم داستانی-روایی در کاشی‌کاری خانه‌های تاریخی دوره قاجار در شیراز نشانگر سه تمایل موازی در بیان؛ شامل پایبندی به فرهنگ عمومی در قالب تصاویر ملی-تغزلی و مذهبی، گرایش مالک به جریانات متجدد مانند تصاویر عمارت اروپایی و یا شغل‌های با محوریت فن‌آوری صنعتی و تمایلات درونی فرد است. این سه گرایش نه‌تنها در قالب شکل کلی تصویر بلکه درزمینه تعیین رنگ و نوع بیان هر روایت نیز قابل‌مشاهده است

کاشی مسجد و حسینیه