کاشی سنتی رنجبران : نقش فرمهای ساختمانی بعنوان مفاخر ایران

مقاله ها

صفحه اصلی
مقاله ها
نقش فرمهای ساختمانی بعنوان مفاخر ایران

1404/05/21

نویسنده : مجتبی حسینی

در زمانهای گذشته بناهایی نظیر قصر ، کاخ ، کلیسا و مسجد نشان دهنده مجد ، عظمت ، قدرت و شـکوه حکـام یـا نظـام حکومتی بوده است . هدف از ارائه این مقاله اشاره به فرمهای ساختمانی و ویژگی های ایستایی در تاریخ ایـران مـی باشـد کـه نشانگر فهم مکانیکی سازندگان ایرانی و آگاهی آنان به مرتبه والای تکامل فرمـی و ارزش بـالای ایـستایی بـوده اسـت ، بـویژه نگرشی که افزون بر ارزشهای ساختمانی از نیازهای غیر ساختمانی نیز ناشی گشته است . همچنـین بررسـی فرمهـای گنبـدی شکل که در مرز و بوم همواره در ذهن بیننده نشانه هایی از نیروهای آسمانی و متافیزیکی به شمار می آمده اند و شکل کـروی آسمان و ماه و سیارات نیز این گمانها و باورها را تقویت می کرده است ، بدین معنـا کـه توجـه خـاص بـه شـکلهای گنبـدی و ساخت آنها در این سرزمین صرفاً برآورنده نیازهای مکانیکی نبوده و حتی برآورنده توقعات و نیازهـای روانـی نیـز بـشمار رفتـه است ، بطوریکه گزینش فرمهای گنبدی برای آرامگاهها در پیشینه ی تاریخی احتمالاً ایجاد نوعی پیوند بین زنـدگی دنیـوی و قدرتهای ما فوق دنیایی تصور شده اند که خود در مسیر تکامل و برداشت ذهن مردمان از این فرمهـا بـی تـأثیر نبـوده اسـت . افسوس که از جزئیات فنی ، دقت ، صداقت و جذابیت های شگفت انگیز ایجاد شده در بنای ایرانی مرجع و نوشته های باستانی بجای نمانده است ، ولی همین بس که شاهنامه فردوسی جزئیات فنی طا ق کـسری را چنـان بیـان نمـوده اسـت کـه از نظـر مهندسی و فناوری امروزی دارای اهمیت فراوان می باشد .

هر فرم ساختمانی اصولا یک موجودیت مادی و مکـانیکی اسـت . پیـدایش هـر فـرم سـاختمانی زائیـده نیازهایی می باشد که باعث ایجاد آن گردیده است . ارضاء این نیازها و پیدایش فرم مکانیکی بـستگی تـام بـا شرایط زمان و مکانی و به عبارت دیگر شرایط محیطی آن فرم دارد . از نظر مهندس این شرایط را مـی تـوان در قالب نیروها خلاصه کرد . اصولاً نیروها بالاخص نیروهای مکانیکی وسایل انتقال اثرات محیطی بـر اجـسام مکانیکی هستند . نیروهای مکانیکی نیز خود به دو دسته نیروهـای اسـتاتیکی و نیروهـای دینـامیکی ط بقـه بندی می شوند . نیروها یکی از تجلیات اصلی اثرات محیط اطراف به اجسام هستند و نتیجتاً پیدایش و بقای فرم های مکانیکی و ساختمانی وابستگی تام به اثر این عوامل دارد . ولی به هر حال به محض اینکه نسبت به پیدایش فرم مربوط به آنها تصمیمی اتخاذ گردد، از آن پس پیدایش و بقای آن تابع شـرایط محیطـی حـاکم خواهد بود

بطوریکه از دیدگاه هندسی می توان گفت ، طاق از لغزاندن یک منحنی در امتداد خط راستی کـه عمـود بر صفحه قوس است بدست می آید و گاهی طاق گهواره ای و یا فقط طاق خوانده می شود و یا شکل گنبدی از دوران منحنی قوس حول محورش حاصل می گردد.

به همین ترتیب ازدیدگاه ایستایی، فرم های قوسی اعم از گنبدی و طاقی فرم هایی هـستند کـه در آنهـا انتقال نیروی وزن و سایر نیروها اصولا با مکانیسم نیروی غشایی ( و اندکی نیروی خمشی ) انجام می گیـرد .

از اینرو ، فرم های قوسی شکل فنی تر و به منحنی نیروها ، که منحنی کامل فرم ساختمانی است ، نزدیکتـر و نسبت به فرم های قابی شکل دارای برتری ساختمانی هستند

سر درب مدارس و اداره ها و فروشگاه ها