بنگاههای کوچک و متوسط در اقتصادبسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه نقش مهم و حیاتی ایفا می کنند و سهم آنها در بخش عمده اشتغال و درآمد ملی حائز اهمیت است. فناوری اطلاعات میتواند بعنوان راهکاری موثر در توانمند سازی هر چه بیشتر این گونه بنگاهها مورد استفاده قرار گیرد. این مقاله نتیجه اجرای یک کار پژوهشی است که ضمن بررسی مدلهای مطرح در زمینه آمادگی الکترونیکی، الگوبرداری از آنها و انجام مطالعات میدانی، شاخصهای موثربرای ارزیابی آمادگی الکترونیکی شرکتهای کوچک و متوسط در ایران را ارائه نموده است.

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یکی از زمینه های نوین به سرعت در حال تأثیر گذاری بر زندگی بشر است. این تأثیر در کلیه وجوه اجتماعی دیده میشود. از آن جمله تأثیر شدید فناوری اطلاعات بر اقتصاد است. در اقتصاد جدید که مبتنی بر شبکه های کامپیوتری است محیط نیز  کسب و کار در حال تبدیل به محیطی دیجیتالی (رقمی) است. چنین اقتصادی را با عناوینی همچون اقتصاد شبکهای یا اقتصاد دیجیتال نامیده اند.اقتصاد دیجیتال که تحت عنوان اقتصاد اینترنتی، اقتصاد نوین یا اقتصاد مبتنی بر شبکه نیز نامیده میشود به اقتصادی اطلاق میگردد که قسمت اعظم آن بر پایه فناوریهای دیجیتال شامل شبکههای ارتباطی، رایانهها، نرمافزارها و سایر فناوریهای اطلاعاتی است. واژه اقتصاد دیجیتال گویای یک تحول اقتصادی است، تحولی که در کلیه مؤلفه های اقتصاد همچون محصولات، مصرفکنندگان، فروشندگان، واسطه ها، خدمات پشتیبانی، بازار و فرآیندهای آن مؤثر خواهد بود. در اقتصاد جدید ارتباط بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان بیشتر و فاصلة تعریف میشود. مشتری گرایی بیشتر  و بازاریابی بلادرنگ  ، تجارت الکترونیکی  بین آنها از بین میرود. مفاهیمی چون کسب و کار الکترونیکی و محصولات و خدمات کاملاً سفارشی و مبتنی بر سلایق هر یک از مشتریان ارایه میگردد.

«تجارت الکترونیکی بر پردازش و انتقال الکترونیکی دادهها، شامل متن، صدا و تصویر مبتنی بوده وفعالیتهای گوناگونی از قبیل مبادله تجارت الکترونیکی را فرایند خرید،  الکترونیکی کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب دیجیتالی و انتقال الکترونیکی را شامل میشود. « توربان فروش یا تبادل محصولات، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه های کامپیوتری و اینترنت میداند. او کسب و کار الکترونیکی را در معنایی وسیعتر نسبت به تجارت الکترونیکی دانسته که نه تنها شامل خرید و فروش است بلکه ارایه خدمات به مشتریان، همکاری با شرکای بنگاه و اجرای معاملات الکترونیکی در یک سازمان را نیز دربر می گیرد «

بررسی نظام اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان بیانگر آن است که ایجاد و حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط یکی علی رغم آنکه به  از اولویتهای اساسی در برنامه های توسعه اقتصادی این گونه کشورها است. بنگاهها یا شرکتهای اقتصادی کوچک و متوسط سرمایه گذاری کمتری نیاز دارند، بازدهی بیشتری داشته و بستر مناسبی برای ایجاد نوآوری و اشتغال و همچنین صادرات را فراهم می آورند. در دو دهه گذشته با ظهور فناوریهای جدید شاهد تحولاتی در روشهای تولید، توزیع و ساختار تشکیلاتی بنگاهها بوده ایم که بنوبه خود بر اهمیت واحدهای کوچک و متوسط اقتصادی افزوده است.

منظور از آمادگی الکترونیکی در این تحقیق میزان آمادگی بسترهای درونی و پتانسیلهای موجود در بنگاههای کوچک و متوسط (SME ) برای تحقق کسب و کار وتجارت الکترونیک است. بسترهای درونی بر حوزه فعالیت بنگاه تاثیر دارد که در اختیار و کنترل بنگاه قرار می گیرد در حالی که بسترهای برونی تحت کنترل بنگاه نبوده و برای همه واحدهای اقتصادی یکسان می باشد.

عریف واحد و ثابتی برای بنگاههای کوچک و متوسط وجود ندارد و تعاریف موجود از کشوری به کشور دیگر و از یک بخش صنعتی به بخش صنعتی دیگر تغییر می کند.در حقیقت شرایط اقتصادی و صنعتی، سطح و توان تکنولوژیک و سرمایه ملی حاکم بر هر کشور معرف صنایع کوچک و متوسط در آن کشور است.برخی از معیارهایی که معمولاً در تعریف صنایع کوچک و متوسط بکار می روند عبارت از تعداد کارکنان ، میزان سرمایه ، حجم دارایی ،حجم فروش و ظرفیت تولید می باشد.

در سال 2003 کمیسیون اتحادیه اروپایی تعریف جدیدی را برای بنگاههای کوچک و متوسط پیشنهاد کرده است که مطابق جدول 1 میباشد

توجه به آمارهای موجود ، کارگاهــهای صنعتی ایران بر حسب اندازه بنگاه به چهـــار دسته 10-49 نفر، 50-99 نفر، 100-149 نفر و 150 به بالا تقسیم می شوند که مجموعه کارگاههای صنعتی تا 149 نفر در زمره بنگاههای کوچک و متوسط در نظر گرفته شده اند.این آمار حکایت از آن دارد که بیشترین سهم ارزش افزوده در ایران از آن بنگاهایی است که دارای بیش از150 نفر شاغل بوده و کمترین آن مربوط به بنگاههای 100 تا 149 نفر میباشد

-اهمیت و جایگاه صنایع کوچک و متوسط در اقتصاد کشورها

نگاهی به نظام اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از کشورهای پیشرفته و توسعه یافته جهان نشان میدهد که ایجاد و حمایت از بنگاه های کوچک و متوسط یکی از اولویتهای اساسی در برنامه های توسعه اقتصادی این گونه کشورها است. این بنگاههای اقتصادی علی رغم آنکه به سرمایه گذاری کمتری نیاز دارند، بازدهی بیشتری داشته و در ایجاد اشتغال، ایجاد بستر مناسب برای نوآوری و اختراعات و افزایش صادرات این کشورها، نقش مهمیرا ایفا میکنند. با توجه به اعداد و ارقامیکه در ادامه ارائه میشود| به راحتی میتوان به اهمیت و جایگاه این دسته از صنایع در اقتصاد کشورهای مختلف جهان پی برد. درجدول 2 سهمSME ها در رشد اقتصادی و اشتغال کشورهای عضو APEC آورده شده است.

اهمیت شرکتهای کوچک و متوسط در عرصه اقتصاد کشورها به وضوح ملاحظه میگردد.

مدلهای ارزیابی آمادگی الکترونیکی

طی سالهای اخیرمدلهای متعددی در ارتباط با ارزیابی آمادگی الکترونیکی توسعه یافته است. اغلب این مدلها دارای دیدگاه کلان بوده| و بیشتر به سنجش میزان آمادگی الکترونیکی کشورها و جوامع برای همکاری و مشارکت در شبکه جهانی پرداختهاند. در نگاه اول هریک از این مدلها میزان آمادگی هر جامعه یا اقتصاد را برای منتفع شدن از فناوری اطلاعات (IT)و تجارت الکترونیک، میسنجند. اما بادقت بیشتر میتوان دید که هریک از آنها، تعاریف گوناگونی را برای آمادگی الکترونیکی ارائه میدهند و روش متفاوتی را برای ارزیابی آن دارند.

این مدلها را میتوان براساس اهدافشان به دو دسته اصلی تقسیم کرد: گروه اول مدلهایی هستند که بدنبال اندازهگیری "اقتصاد الکترونیکی" هستند و گروه دوم به ارزیابی آمادگی "جامعه الکترونیکی" توجه دارند. ابزار سنجش "اقتصاد الکترونیکی" به توانایی اثرگذاری فناوری اطلاعات بر اقتصاد میپردازد، در حالیکه ابزارسنجش "جامعه الکترونیکی" بیشتر نگاهش معطوف به تاثیرات بالقوه فناوری اطلاعات بر کل جامعه است. برخی از مهمترین این مدلها در ادامه خواهد آمد.

مدل CSPP

این مدل توسط گروه CSPP در سال 1998 تهیه شد. اعضاء گروه مذکور عبارت از رئیس و مدیران ارشد و اجرایی شرکت فناوری اطلاعات ایالات متحده بودند. این مدل نوعی خودسنجی است که به جوامع کمک میکند تا میزان آمادگی و مشارکت خود را درجهان شبکهای تعیین کنند

مدل CID

ین مدل تحت عنوان " آمادگی برای جهان شبکه ای شده است و در این ارتباط راهنمایی برای کشورهای در حال توسعه" توسط مرکز توسعه بینالملل دانشگاه هاروارد، در سال 2000 منتشر شده است. این راهنما، به شیوهای نظاممند، به ارزیابی فاکتورهای متعددی که در تعیین آمادگی برای پیوستن به شبکه جهانی، دخیل هستند، میپردازد و میتواند مبنایی برای تحلیل و برنامه ریزیهای آینده قرار گیرد

مدل ارزیابی آمادگی برای تجارت الکترونیکی APEC

این مدل را گروه هماهنگی تجارت الکترونیکی زیر نظر کشورهای عضو همکاری اقتصادی اقیانوس آرام در سال 2000 منتشر کرد. هدف این مدل "کمک به دولتها برای ایجاد سیاستهای متمرکز، ومتناسب با ویژگیهای داخلی خود، بمنظور توسعه تجارت الکترونیک میباشد

مدلهای مستخرج از گزارشات و ممیزیهای انجام شده

ممکن است گزارشها و ممیزیهایی که توسط برخی از سازمانها و موسسات با اهداف خاص خود منتشر شده اند و به خودی خود یک مدل یا پرسشنامه سنجش آمادگی الکترونیک محسوب نمیشوند؛ مورد بررسی و مداقه قرار گیرند تا بتوان مدل مناسبی را از آنها استخراج کرد. برخی از وممیزی تجارت ، پروژه نفوذ جهانی اینترنت مربوط به گروه موزایک  این نوع گزارشات و مدل ها شامل گزارش مک کونل اینترنشال الکترونی WISTA میباشند

کاشی سردر مدارس مغازه فروشگاه