hc8meifmdc|2011A6132836|Ranjbaran|tblEssay|Text_Essay|0xfcff74b5000000009201000001000a00
کاشی سنتی
تاریخچه کاشی سنتی(آجر لعابی ) و هنرهای تزئینی در ایران به دوران قبل از تاریخ بر می گردد.کاشیکاری سنتی در میان هنرهای تزئینی در معماری ایرانی جایگاه ویژه ای دارد.می توان هنرهای تزینی را به این صورت دسته بندی کرد:کاشی سنتی ، حجاری ،آجر کاری ،تزئینات گچکاری و کاشیکاری.روشهای پیچیده تولید،طراحی و نوع مصالحی که در هر یک از این 4 روش به کار مرور تحت تاثیر عوامل طبیعی ،اقتصادی و تاثیرات سیاسی قرار گرفته است.
از زمانهای بسیار دور از کاشیکاری سنتی برای تزئین بناهای تاریخی استفاده شده است.نمونه هائی از موزائیک در تکامل تزئینات کاشیکاری نقش داشته است.بناهای مختلفی از نمونه های موزائیک و سنگهای رنگی و کاشیکاریهای با اشکال مثلثی ،نیم دایره و دایره بهره برده اند.
اولین نمونه های کاشی سنتی که به عنوان تکاملی در این هنر به شمار می رفت در مکانهایی مانند قصرهای عاشور و بابل در زمان مشابه یافت شده اند.معروفترین نمونه کاشیکاری سنتی نمونه موزائیک کاری است که در اکتشافات مارلیک یافت شده است.
با ظهور اسلام در ایران،هنر کاشیکاری به شکوفایی رسید و هنر کاشی کاری سنتی ، مهمترین ویژگی هنرهای تزئینی در تزئین بناهای مذهبی به شمار می رفت نیاز .به کاشی کاران ایرانی در تمام مناطق امپراطوری اسلامی به شدت احساس می شد.قدیمی ترین نمونه کاشی سنتی در گنبدهای مساجد مربوط به قرون هفت و هشت میلادی به چشم می خورد.همانطور که ما امروزه می دانیم،تا قرن 11-10 میلادی آجر کاری و گچکاری قبل از ظهور کاشی کاری از مهمترین هنرهای تزئینی آن دوره بودند.
با حمله مغولان به ایران بسیاری از ویژگیهای سنتی هنر کاشیکاری با کاشی سنتی دستخوش تغییر شد.با پذیرفتن اسلام توسط ایلخانیان در قرن 13 میلادی، هنر کاشیکاری به حالت اولیه خود بازگشت ،ایلخانیان به ساختن بناهای مذهبی و غیر مذهبی با کاشی های سنتی علاقه مند شدند . در این دوران از کاشیکاری با کاشی سنتی نه تنها در نمای خارجی ، بلکه در نماهای داخلی ساختمان ها برای تزیین دیوارها و گنبد ها از کاشی سنتی استفاده می شد .در پایان دوران ایلخانی و ابتدای دوران تیموری هنر کاشیکاری با کاشی سنتی به اوج تکامل و زیبایی خود رسید و به صورت هنر کاشیکاری معرق جلوه گر شد . در میان بناهایی که با این شیوه تزیین شده اند می توان به مسجد گوهرشاد ، مسجد جامع یزد و مسجد جامع ورامین اشاره کرد .
با آغاز دوره صفوی ، تکنیک دیگری از هنر کاشیکاری و کاشی سنتی ظهور کرد و شرایط اقتصادی و سیاسی موجب تولید کاشی هفت رنگ (کاشی سنتی ) شد . دلایلی که باعث محبوبیت این تکنیک شد عبارتند از :
مقرون به صرفه بودن تولید کاشی هفت رنگ
زمان کوتاه تر تولید کاشی سنتی
هنرمندان امکان استفاده از تزیینات قبلی را در این شیوه داشتند
از کاشی های سنتی مربع شکل خاصی در این شیوه استفاده می شد . هر کدام از کاشی ها پخته و در کنار یکدیگر قرار داده می شدند . تا کاشی بزرگتری تولید شود . نقوش عربی در این دوره به شدت رواج داشت . این تکنیک تا پایان دوره قاجار متداول بود و استفاده از رنگها در این شیوه از کاشیکاری با کاشی سنتی در الویت دادن به رنگ های زرد و نارنجی روشن، جلوه گر می شد .
در قرون 8 تا 10 میلادی ، بیشتر نمونه های خطی مربوط به احادیث پیامبر اکرم ( ص ) و امامان معصوم وادعیه به خط کوفی روی سفال ها و سرامیک ها در نیشابور به چشم می خورد.
نکته شایان توجه در تاریخچه کاشی سنتی آن است که تکنیک های کاشی سنتی کاری و فوت و فن آن سینه به سینه و به صورت شفاهی از پدر به پسر و استاد به شاگرد در طول زمان منتقل شده است . در مورد جزییات تکنیک ها و طراحی های کاشی سنتی کمتر می توان به نمونه مستند و ثبت شده ای دست پیدا کرد .
کاشی سنتی از لحاظ تاریخی پنجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمان های آبده یی و ساختمان‌های عادی می‌باشد. استفاده از این شیوه در معماری اسلامی بسیار رایج است و طرح‌های جالب، جلو رشد و کشف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقمند تزئینات با کاشی سنتی شدند. استفاده از کاشی سنتی به نحوی که روی دیوار را کاملا بپوشاند اولین بار در قرن 13 و در قونیه به کار رفته است. کاشی کاری بصورت هنر تزئینی در کشورهای اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و یکی از ویژگیهای برجسته معماری اسلامی به شمار می‌رود کاشی‌های که برای تزئین عمارات به کار می‌رود عموما سه نوع بوده که ذیلا توضیح می‌گردد.