نگرشی بر طراحی پروژه پژوهشی مرکز پرورش اسب ومسابقات سوارکاری غرب کشور

پیام انصافیان

کارشناس معماری و دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری دانشگاه شهید بهشتی

مقدمه

یکی از مشکلات و مسائل عمده تحقق پیشرفت در جوامع مختلف بالاخص ایران (که مورد بحث ماست)،عدم نگاه همه جانبه به امور متفاوت است.غالبااین نگاه یک سویه و تنها به یک بعد از مسأله اشاره دارد. در حالیکه تحقق پیشرفت مستلزم نگاهی همه جانبه می باشد.توسعه به همین معناست یعنی رشد همه جانبه و نگاه به تمامی ابعاد مسأله.این مورد در مقوله ورزش هم صدق می کند.نگاهی که عمدتا پیش از این به ورزش وجود داشته، با توجه کمتری نسبت به اقتصاد، اجتماع، فرهنگ و شهر بوده است.از این روست که در این مقاله سعی بر آن شده است تا برخی ازتئوریها و ابعاد گوناگون توسعه ورزش، با تأکید بر مباحث شهر و معماری در پروژه پژوهشی مرکز پرورش اسب و مسابقات سوارکاری غرب کشور در همدان 1 به منصه بروز برسد و بتواند هر چند قدمی کوچک، نمونه ای باشد از توسعه پایدار ورزش(اینجا سوارکاری) در شهر همدان و نگاه چند جانبه به ایجاد یک ورزشگاه در مقیاس منطقه ای، از سطح کلان موضوع که تناسبات اقتصادی ،اجتماعی و در کل شهری آن تا سطح خرد و جزئیات معمارانه.

تعریف

واژه? پایدار امروز به طور گسترده ای به منظور توصیف جهانی که در آن نظامهای انسانی و طبیعی تواما بتوانند تا آیندهای دور ادامه? حیات دهند، به کار گرفته می شود. توسعه? پایدار به معنی ارائه راه حل هایی در مقابل الگوهای فانی کالبدی، اجتماعی و اقتصادی توسعه میباشد که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه های زیستی (Ecosystem ،(آلودگی جهانی، تغییر اقلیم، افزایش بی رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها جلوگیری کند. آیا این مفاهیم کلی قابل تبدیل به دستور العمل ها و مکانیزم های اجرایی جهت کاربرددر طرح های توسعه شهری و از جملهورزشی می باشد؟

اهداف اصلی توسعه پایدار

هدف اصلی توسعه? پایدار، تأمین نیازهای اساسی، بهبود و ارتقاء سطح زندگی برای همه، حفظ و اداره بهتر اکوسیستم ها وآینده ای امن تر و سعادتمند ذکر شده است (بحرینی).در حقیقت می باید منابع را هوشمندانه در جهت افزایش کیفیت زندگی به کار بر یم و به آیندگان نیزبیاندیشیم.

معماری نوین بر مبنای پایداری است. حقیقت فانی بودن منابع انرژی و نتایج تخریب و از بین رفتن محیط طبیعی مان به طور شفاف تاثیر عظیمی بر منش زندگی و فرهنگ مان خواهد گذاشت. نتیجه منطقی این است که ما می باید مفاهیم پایداری را در معماریمان به کار ببریم. ما به یک دید دراز مدت نیازمندیم نه یک ارضای کالبدی کوتاه مدت. نقطهنظرات اقتصادی وهنری هر دونقش اساسی در توسعه معماری پایدار ایفا می نمایند. تبیین پروژه ; مجموعه طراحی شدهدربرمی گیرد:

1 -مکانی ویژه جهت پرورش اسب در سطوح مختلف که با توجیهاتی که در ادامه آمده است سودهی باشگاه مبرهن و واضح خواهد بود لذا این امر می تواند سوار کاری را به عنوان رشته ای بسیار مفرح از انحصار ثروتمندان بیرون آورد و آنرا با استفاده از سود بالایی که نصیب باشگاه خواهد شد،عمومی تر سازد.

2 -فضایی به منظور آموزش صحیح، جدی و حرفه ای سوار کاری

3 -و در نهایت فضایی مناسب برای برگزاری مسابقات مهم سوارکاری در سطح ملی و منطقه ای که در تمام فصول سال مورد استفاده قراربگیرد.

دلایل انتخاب شهر همدان

سابقه تاریخی سوارکاری همدان

اسب سواری و پرورش اسب ، حتی جهت صادرات به کشور های دیگر، در همدان دارای قدمت و پیشینه زیادی است به نحوی که از بقایای به جا مانده و از شواهد و قراین پیداست که مثلاً در روستای ورکانه همدان اصطبل بسیار بزرگی جهت پرورش کره اسب ها و سپس صادر کردن آنها به خارج از کشور برقرار بوده است و یا در قرن اخیر یکی از قدیمترین باشگاههای سوارکاری حرفه ای ایران در همدان تاسیس و تاکنون مورد استفاده قرار گرفته است.

موقعیت سوارکاران و باشگاههای سوارکاری همدان در کشور

جدول امتیاز بندی باشگاههای کشور در رشته پرش با اسب در رده جوانان گویای آنست که 2 باشگاه سوارکاری همدان از لحاظ امتیازی در بین 5 باشگاه برتر کشور قرار دارند و یا این مساله در رده جوانان ما بین 10 باشگاه برتر کشوروجود دارد و این نشان دهنده اهتمام مسئوولین و مردم همدان به ورزش سوارکاری وعلاقه   آنان به این مهم است

 تاثیرات متقابل ورزش سوارکاری و شهر همدان

توسعه توریسم وگردشگری

ولین محور توسعه استان همدان صنعت توریسم و گردشگری است. موقعیت ممتاز استان همدان در نزدیکی آن به تهران و نقش اتصالی آن بین استانهای غرب و سایر نقاط مرکزی و شمالی کشور، این استان را به عنوان پشتیبان ارائه خدمات و توسعه استانهای غرب معرفی می نماید. از این رو در تقسیم کار تخصصی منطقه ای در چارچوب طرح آمایش سرزمین، استان و شهر همدان به عنوان سطح دو خدمات درغرب کشور به حساب می آید. ضرورت ایجاد قطب های مختلف گردشگری در شهر و استان کاملاً احساس می شود. قطب های متفاوت گردشگری دراین منطقه موجب جذب هر چه بیشتر توریسم داخلی وخارجی خواهد شد وتقویت این قطب ها و افزودن بر آن نتیجه ای به مراتب بهتر خواهد داشت که ایجاد یک مجموعه کامل و همه جانبه سوارکاری و پرورش اسب در سطح ملی و منطقه ای ، قطبی است جدید در جذب گردشگر، ودر پی آن هر چه بازدید کنندگان و استفاده کنندگان از مجموعه بیشتر باشد رشد و توسعه ورزش و مجموعه های ورزشی در شهر و استان افزونتر خواهد بود

توسعه ورزشی و فرهنگی

بی شک وجود مجموعه ای بزرگ و مدیریت شده در شهر که با ارائه امکانات مناسب سعی در شیوع و ارتقاء ورزش میان اکثریت مردم شهر و روستا و فضایی مغتنم جهت آموزش های حرفه ای و برگزاری مسابقات سوارکاری در رده های مختلف را دارد می تواند نقش عمده ای در بالا بردن سطح ورزش و ترغیب مردم به خصوص جوانان و نوجوانان به ورزش کردن داشته باشد. این مجموعه با در اخیتار داشتن امکانات ویژه جهت گذراندن اوقات فراغت می تواند به عنوان فضای شهری هم نقش ایفا کند. نزدیکی بسیار سایت مجموعه با محور اصلی تفریحی شهر همدان خود زمینه ای است برای راهوندی بودن مجموعه و در نتیجه استقبال مردم از آن.

توجیه و توسعه اقتصادی

چنانکه در این طرح نشان داده می شود در وضعیت بهینه نهاده های پرورش اسب از جمله امکانات سرمایه ای از قبیل فضاهای سرپوشیده وسرباز و نیز امکانات مصرفی از قبیل آموزش و خوراک دام و با در نظر گرفتن استهلاکات و هزینه های ضمن همچون هزینه های تعمیرات و نگهداری قیمت تمام شده یک راس بالغ آموزش دیده حداکثر معادل 123/145/132 ریال خواهد بود. حال آنکه مورد مثال زده شده دارای کلیه مزایای نسل مناسب، آموزش بهینه و خوراک برای 4 سال در محیط مطلوب می باشد. در حال حاضر در بازار اسب، اسب های موردنظر با قیمت های تقریباً معادل دو برابر قیمت خوراک و بالاتر به فروش می رسند و این سود (در حدود 100 (%شامل یک قسمت هزینه های مازاد ناشی از پرورش دواب در خارج از کشور و نیز مالیات ها و عوارض گمرکی و سود کاذب از اختلاف عرضه و تقاضا به نفع میزان تقاضا در کشور می باشد. برخی از دلایل دو برابربودن قیمت دواب اصلاح نژاد شده خارجی عبارتند از

1 -هزینه پرورش دواب در کشورهای مبداء ( به دلیل گران بودن نیروی کار و بالا بودن قیمت علوفه)

2 -هزینه های گمرکی و سودبازرگانی و تعرفه های مالیاتی ورود دواب مسابقه ای.

بررسی های پژوهش شده در طرح

بررسی فنی، فضاهای مورد نیاز، ماشین آلات، تجهیزات و وسائل، وسائل حمل و نقل، مواد اولیه مصرفی، برآورد نیروی انسانی مورد نیاز، بررسی مالی طرح

ارزش افزوده و نسبتهای آن ارزش افزوده ناخالص به فروش ارزش افزوده خالص به فروش ارزش افزوده خالص به سرمایه 30/5 % 75/4 % 83/9 % نرخ بازدهی سرمایه : % 27 دوره برگشت سرمایه 32/3 سال

نتیجه گیری : با توجه به وجود مزیت های هزینه ای پیش بینی می شود که درسالهای آینده با توجه به امر قرنطینه، صادرات اسب در آمد زائی مقبولی داشته باشد ولذا سرمایه گذاری بلند مدت در این امر حتی می تواند زمینه سرمایه گذاری و شراکت خارجی کشورهای پیشرفته در پرورش اسب را فراهم نماید.

نمونه های مشابه; ویژگی های باشگاههای سوارکاری ذیل عبارتنداز: باشگاه Island Road Barn Eventing : استفاده از مصالح بومآورد مختص منطقه، سقف شیبدار، پیوند بنا به زمینه از لحاظ زیبایی شناسی با استفاده از مصالح هماهنگ با طبیعت، طبقه دوم بعنوان انبار علوفه و طبقه اول برای نگهداری اسب استفاده شده است. باشگاه Georgia Center Equestrcan Plantation Ford : استفاده از ایوان در جلوی اصطبل ها، ایجاد مسیر گشت برای اسب هادر حاشیه سایت، وجود دسترسی های متعددبهبنای اصلی در مرکز سایت. سایت پروژه; دلایل انتخاب سایت و تجزیه وتحلیل آن :

1 -وسعت بالای سایت که امکان ایجاد فضاهای مورد نیاز را درخود داراست. 2 -قدمت سایت و کاربری فعلی آن (باشگاه سوارکاری) 3 -حوزه توریستی منطقه که با اهداف پروژه در یک راستا قرار دارند. 4 -آب و هوای مناسب و امکان تهویه مطبوع 5 -سایت در اختیار سازمان تربیت بدنی و سازمان دولتی است که استفاده عموم را راحت تر می سازد. 6 -دسترسی راحت ومناسب به سایت این سایت از جنوب توسط تپه ای مرتفع که نهایتاً به کوه چهار قلعه متصل می شود، محصور شده است. در قسمتهایی عمده دارای توپوگرافی، با ارتفاع کم و مسطح است که مناسب ایجاد مانژها بر روی آن است. در قسمتهایی فرورفتگی هایی در توپوگرافی زمین مشاهده می شود. دو دسترسی یکی خدماتی و دیگری اصلی جهت سایت موجود است. در حال حاضر 2 اصطبل به گنجایش 50 اسب مشغول فعالیت است کهدر طبقه اول اصطبل و در طبقه دوم فضای ادرای ، خوابگاه و محل نگهداری علوفه و آماده کردن آن قراردارد.

ساختمانها با نمای آجری و سنگی، که سنگ به کار رفته متعلق به همان منطقه یعنی سنگ دیوین، ساخته وتزئین شده است کهعلاوه برزیبایی از لحاظ اقلیمی هم بسیار مناسب است. دو مانژ روباز با کفی ماسه ای موجود است که با منظره های عالی به شهر همدان نگاه می کند. دسترسی ها، عناصر موجود در سایت، شیب جهت هدایت آبهای سطحی و جهت وزش باددر سایت مورد تجزیهو تحلیل قرار گرفته است.

لکه گذاری و طراحی

با مشخص کردن عناصر مورد نیاز و تشکیل دهنده سایت جهت مجموعه سوارکاری مورد نظر و مطالعه دقیق و آشنایی با ضوابط و استانداردهای مرتبط (ابعاد و اندازه فضاها، ملاحظات فنی و جزئیات ساختمانی ویژه ، تجهیزات و امکانات مورد نیاز) در زمینه پرورش اسب و هم در باب مجموعه سوارکاری، سایت مورد طراحی قرار گرفت. برخی ازنکات مورد تاکید در این طراحی عبارتند از:

بومی گرایی: خاصیت بومی بودن لازمه هر نوع معماری معتبر می باشد. وقتی بناها بخشی از « این جا» واقعی را ایجاد می کنند. نمی توانند در هر مکان مشابه به یکدیگر باشند زیرا باید خصوصیات آن مکان معین را در خود جای دهند. (نوربرگ شولتز)

زمینه

با وجود توپوگرافی و شیب های گوناگون زمین اولین فکر می تواند آن باشد که با تسطیح کل مجموعه، عملکردها را بسیار ساده و روان کرد. این حرکت ساده ترین و در عین حال مخرب ترین حرکتی است که ممکن است اتفاق بیافتد. هنر آنست که دست یازیدن به عملکردهای روان بدون تخریب محیط زیست و با احترام به طبیعت و نگاه همه جانبه به موضوع صورت گیرد. لذا تصمیم بر آن شد که کمترین دست خوردگی در شیب زمین ایجاد شود به نحوی که مانژها در مکان های مسطح زمین که به مقدار مورد نیاز در سایت وجود دارند و اصطبل ها در مکان های مرتفع سایت به نحوی که عملکردها ساده و روان باشند قراربگیرند. و جالب توجه آن است که شیب زمین به عنوان یک معضل، در طراحی با تغییر دیدگاه، تبدیل به پتانسیلی قوی شد تا چشم اندازهای بی بدیل به شهر و منطقه، هدایت راحت آبهای سطحی، کشاندن باد بهدرون مجموعهو تهویهمطبوع طبیعی آن را ایجاد کند.

برای توضیح بیشتر به چند نمونه از ارتباط تنگاتنگ شیب زمین وعملکرد اشاره می کنم. قرنطینه مجموعه باید در جایی قرار بگیرد که به دور از اصطبل ها و حتی مانژهای سوارکاری باشدکه این مهم با وجود توپوگرافی های متعدد زمین در پایین ترین توپوگرافی مجموعه و به دور از عملکردهای دیگر قرار گرفته است به نحوی که حتی باد که از جنوب غربی مجموعه می وزد پس از طی طریق از میان آن درآخرین مرحلهبه ساختمان قرنطینه برخورد کرده وبا خروج آلودگی های احتمالی از جانب شمال شرقی مجموعه خارج می شود. و یا با استفاده از فرم و شیب زمین در طراحی فرم ساختمانهای مخصوص اسکان سوارکاران و گردشگران در شیب تپه مجاور، چشم اندازهای بسیار زیبا پدیدار گشته، که با طراحی فرم ساختمان و شکل بنا که ازجانب جنوب غربی ساختمان در دل کوه قرار دارند، بیشترین جذب انرژی در روز و حداقل اتلاف حرارت در شب را داراست که این موضوع در فصل گرما بالعکس است. همچنین در طراحی اصطبل ها نگاه چند جانبه که لازمه توسعه پایدار مجموعه است به چشم می خورد. استفاده مناسب از شیب زمین، بکارگیری باد جهت تهویه مطبوع اصطبل ها، حرارت گیری ساختمان توسط انرژی خورشیدی به صورت غیر فعال ( باایجاد فرم های متناسب با زمین و اقلیم)، طراحی ایوان برای اصطبلها که علاوه بر سایه اندازی مناسب محلی مفید است برای عملکردهای متفاوت پرورش اسب و... در نهایت طراحی این مجموعه به شکلی است که کمترین آسیب در قبل ، هنگام و بعد از ساخت و ساز به محیط زیست وارد می شود.

مواد و مصالح پایدار:

انتخاب دقیق از مصالح بومی و پایدار ساختمان ساده ترین راه معماران برای تلفیق روشهای طراحی پایدار در ساختمان است. مصالح عمده ای که در ساختمانهای قدیمی پروژه از آن استفاده شده است سنگ موجود در منطقه معروف به سنگ دیوین و آجرهای 20×20 است که هم از لحاظ استحکام و دوام در برابر شرایط آب و هوایی همدان بسیار مقاوم و خوب عمل کرده است و هم با ترکیبی زیبا میان این دو (سنگ دیوین و آجر) و هماهنگی آنها با زمین که از همان سنگ پوشیده شده است از لحاظ زیبایی شناسی اثری بدیع، زیبا و هماهنگ را ایجادکرده است. با توجه به گفته های فوق استفاده از همان سنگ و آجر کهدر حال حاضر در همدان بسیار مورد استفاده قرار گرفته و حتی صادرمی شود بهعنوان مصالح ورودی اصلی ساخت بناها و سوئیت های اقامتی (با شیوه وتکنولوژی مدرن در نحوه استفاده)مورد نظر بوده که از لحاظ زیبایی شناسی، پلان طبقه اول سوئیت اقلیمی و استحکامآزمایش خود را پس داده اند. این مصالح هم در هنگام و بعد از ساخت و ساز قابل بازیافت یا تجدید شدنی هستند شومینه کهبا توجه بهبرخوردبا محیط در هرمرحله به ما اجازه می دهد تا ارزیابی اقتصادی دقیقی در طول مدت استفادهداشتهباشیم . مصالح طبیعی به طور کلی مصرف انرژی پایین و درصد آلودگی کمتری نسبت به مصالح دست ساز بشری دارند. آن ها به فرآیند و پردازش نیاز ندارند وفرآیند تولید آنها به طبیعت آسیب وارد نمی کند

طراحی ساختمانها با سیستم غیرفعال خورشیدی

طراحی خورشیدی غیرفعال قادر است هزینههای انرژی گرمایش و سرمایش را کاهش، سرزندگی ونشاط فضایی را افزایش داده و راحتی را بهبود بخشد. در یک ساختمان خورشیدی ساخته شده بااصول صحیح، راحتی، اقتصادی بودن، تطبیقپذیری محیطی، جذابیت و دوام و پایداری قابل مشاهدهخواهد بود. برخی از روشهای دریافت مستقیم طراحی خورشیدی غیرفعال که در پروژه به کار رفته است:

ـ آغاز کاربا بکارگیری استراتژی طرح با بهینه مصرف انرژی ـ جهت دهی راستای محور طولی ساختمانها به صورت شرقی،غربی - افزودن جرم حرارتی در دیوارها یا کفها به منظور افزایش ذخیره گرمایی - استفاده ازنور روز جهت تأمین نورپردازی طبیعی ـ استفاده از تهویه طبیعی جهت کاهش یا حذف نیازهای سرمایشی - جهت یابی و برآورد نوع پنجره انتخابی جهت بهینهسازی کسب گرما در زمستان و کمینه کردنکسب گرمادر تابستان ـ استفاده ازعمق زمین براساس توپوگرافیها برای عایق بندی جبهههایی از ساختمان استفاده از موارد بالا منجر به آن شده است که مثلاً سوئیتهای اقامتی در یکی از سردتریناقلیمهای کشور یعنی همدان بتوانند با روشن کردن یک شومینه در مرکز فضا گرمای موردنیاز رابدست آورند.

سقفهای متحرک

یده و طراحی سقفهای متحرک جهت پوشاندن مانژها راهحلی مناسب جهت سازگاری با طبیعت و اقلیمسرد و کوهستانی همدان است. یکی از معانی و مفاهیم معماری پایدار، در پایداری کاربری پروژه متجلیمیشود به شکلی که پروژه بتواند در تمام فصول سال در سرما و گرما کاربرد داشته باشد. پروژه بایدبوسیله سازگاری با عوامل محیطی در طبیعت مکان خود زندگی کند. یعنی آنقدر کیفیت ساختمانی باید بالا و در سطح مقبولی باشد که پذیرای هر گونهشرایط محیطی و اقلیمی باشد.

یکی از مسائلی که من در پروژه با آن روبرو هستم اقلیم همدان است. شهر همدان دارای روزهایسرد و یخبندان معمولاً زیادی در طول سال میباشد. آب و هوایی که هیچگونه تطبیقی با پرورشاسب در تمام وقت سال آنهم به صورت حرفهای ندارد ودر حال حاضر این مسأله گریبانگیرباشگاههای همدان است. عملاً 4 ماه اسبها و سوارکاران نمیتوانند حرکات بدنی و فیزیکی مناسبی داشته باشند و این بهضرر شرایط فیزیولوژیکی بدن آنهاست و از طرفی دیگر انجام مسابقات سوارکاری آنهم در مرکزمسابقات سوارکاری غرب کشوردرماههای سرد سال غیرممکن است ودر نتیجه پروژه ما مختص بهزمانی خواهد شد که آب وهوا مساعد باشد. و این به دلیل آنست که ما نتوانستیم خود را با طبیعتوشرایط آن سازگار کنیم. پس یکی از مسائل مهم برای حیات دائم باشگاه، سازگاری با طبیعت، ایجاد فضایی مناسب برایبرگزاری مسابقات و همچنین پرورش اسب در هر شرایط آب و هوایی و هر نوسان جوی است. آنچهکه من در این پروژه به دنبال آنم ارتباط تنگاتنگ، هماهنگ و سازگار با طبیعت است. معماری بایدهمانند طبیعت، مکانی که در آن، آرامش یافته تغییر یابد. معماری باید در بهار بشکفد و در زمستانپناه گیرد. با قطرات باران خیس شود و با باد خزان خشک. یقیناً معماری باید منعطف باشد و این یکاصل مهم برای پایداری معماری در خلق فضاهای مختلف و از جمله ورزشی است. ایده سقفمتحرک، ایدهای است که مفاهیم معماری پایدار را در پروژه ایجاد میکند. سقف متحرک به پروژهاین اجازه را خواهد داد تا در بهار و تابستان نفس بکشد، تهویه شود، از نور آفتاب به اندازه لازم وکافی بهره برد و هوای خوش دامنه الوند را به مشام برساند و آن زمان که هوا سرد میشود با سرپوشیدهکردن فضاها و با استفاده از مواهبی که طبیعت در اختیارمان قرار داده است، همچون نور و گرمایآفتاب، فضایی مناسب، ایدهآل و آرام را برای برگزاری مسابقات و آموزش و پرورش درست واصولی سوارکارو اسب فراهم آورد. البته با توجه به مفهوم توسعه طرحهای مختلف مدیریتی، آموزشی، تربیتی و ... نگاههای دیگری است که در کنار طرح معماری پایدار می توانند این مجموعه ورزشی را با توسعه پایدار همگام کنند

منابع ـ توپوگرافی جدید، کریستن نوربرگ شولتز - مشخصات کالبدی ومقررات رشته های ورزشی متداول در کشور، جلد سوم - طراحی خانهها با سیستم غیرفعال خورشیدی ،دکتر محمدتقی رضایی حریری 1382/مقاله همایش بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان - مقاله مفهوم معماری پایدار،دکتر سید مجید مفیدی 1382 /همایش بهینهسازی مصرف انرژی در ساختمان ـواحد مصالح پایدار،جان کیم،نشریهعلمی تخصصی اهرام/ شماره 7و8 - طرح اقتصادی مجموعه سوارکاری همدان/ امیر شریفان -طراحی شهری، به سوی یک شکل پایدار شهر، براند فری ، سید حسین بحرینی

کاشی سنتی رنجبران – معماری سنتی – کاشی مسجد – کاشی محراب – کاشی گنبد – کاشی تزئینی