پیش از صفوی :

یکی از قدیمی ترین نمونه های کاشی های زیرلعابی را می توان در سردر ورودی بقعه ی پیربکران متعلق به دور ایلخانی (ویلبر، ، 91) اصفهان دید. راهروی ورودی فعلی این بقعه بدنه ای 1346 مزین به ترکیب کاشی فیروزه ای و آجر دارد. 

این کاشی ها که دارای طرح اختر (ستاره ی هشت پر) و چلیپا هستند با لعاب های تک رنگ لاجوردی و فیروزه ای پوشانده شده اند. در این کاشی ها به صورت پراکنده تعداد معدودی کاشی با طرح اختر دیده می شود که با تکنیک نقاشی زیر لعاب اجرا شده اند.

 نکته ی قابل توجه در این کاشی ها تعداد کم آنها و پخت ناقص لعاب شفاف است. 

رنگ اصلی استفاده شده لاجوردی است که بر زمینه سفید اجرا شده است 

نمونه های مهم دیگری که می توان از آن نام برد، دو کتیبه ی سبز بوم (آبی بوم) در مسجد جامع کبیر یزد است. 

یکی، وقف نامه ی  بخشی از آب کاریز "نرسوباد "در جامع کبیر یزد که با ابعاد  سانتی متر، دارای خط نسخ و رقاع سیاه رنگ در زمینه ی 35×25 آبی رنگ است؛ و تاریخ "شهر رمضان المبارک سنه خمس و ستین ). 

در این کتیبه لعاب 4 و سبعمائه "(765) را برخود دارد (تصویر شفاف رویی همانطور که انتظار می رود و از متن عرایس الجواهر مستناد می شود، دارای رنگی شفاف و سبز- آبی است که عامل  مس) به خود لعاب (آبگینه) اضافه شده است. 

کتیبه ی ًرنگی(احتمالا سانتی 25×20 دیگر موجود در مسجد جامع کبیر یزد، دارای ابعاد متر بوده و سوره ی توحید را با خط رقاع سیاه رنگ در زمینه آبی نگاشته اند و پوشش لعاب شفاف آبی- سبز روی آن را پوشانده 

 کاشی های زیرلعابی پیش از صفوی، ِنمونه ی شاخص بعدی چند قطعه کاشی سبز بوم با شکل مثلث و قطعاتی کاشی هشت ضلعی سپید بوم می باشد که در پایین دیوار جنوب غربی ایوان اصلی بقعه شیخ احمد جامی (تربت جام- خراسان) کار شده است.

 نقوش این کاشی ها طرح های اسلیمی و ختایی ساد ه ای است که -76 ،1364 روی بستر کاشی زیرلعابی اجرا شده اند (دانشدوست، .) 58 کاشی های زیرلعابی مسجد کبود تبریز مربوط به دوره ، 6) که در ترکیب با 1368 هـ.ق) (کیانی و دیگران، 870 قراقویونلو ها ( آجر در بخش هایی بر روی سطح بیرونی بنا دیده می شود شباهت زیادی به نمونه های پیر بکران اصفهان دارند.  

این نمونه ها همچنین یاد آور گچبری ها و نقوش بند آجری به کار رفته در بناهای پس ازسلجوقی است

دوره صفوی:

تا پیش از دوره ی صفوی جایگیری محل کاشی های زیر لعابی نسبت به ساختار بناها مشخص نیست، اما در دوره ی صفوی، بناها و محل های خاصی از این تکنیک کاشی کاری بهره می برند.

 همچنان که در متن عرایس الجواهر نیز دیده می شود (تنها نمونه تاریخی قبل صفوی از کاربرد کاشی زیرلعابی در ازارخانه، شاید تربت جام باشد)، "ازارخانه ها "یا همان ازاره ی بناها مهمترین و شاخص ترین نقطه ای است که در دوره صفوی و پس از آن، محل قرارگیری کاشی های زیر لعابی است.

 دوره ی صفوی شاهد استفاده وسیع این کاشی ها در ازاره ی بناهای مختلف است.

 از جمله می توان به ازاره ی حمام ها، حجره ها و پیش خوان حجره های طلاب در حوزه های علمیه و از همه مهمتر ازاره ی ایوان ها و فضای داخلی امام زاده ها اشاره کرد، که در ادامه به نمونه های آن اشاره می شود. 

کاشی ها ِ در این دوره، بر خلاف دوره های پیش از آن، بیشتر به صورت سپید بوم اجرا شده اند. 

کاشی های زیر لعابی این دوره که همزمان با کاشی های زیر لعابی ایزنیک در تمدن عثمانی است )، از نظر تنوع رنگ، قدرت نقاشی، پردازش Fehervari| 2000| 275( خطوط و کیفیت لعاب از همسایگان عثمانی خویش عقب تر نیستند ). دوره صفوی شاهد رواج نوع جدیدی از تزیینات 11 و10(تصاویر چند رنگ (پلی کروم) زیر لعاب بود، اکثر بدنه ها ترکیب جالبی از طرح های آبی و سفید به همراه قرمز مایل به قهو ای (مشابه ایزنیک)  Fehervari| 2000|و سبز یا سبز مایل به زرد را نشان می دهد ( از خمیر سنگ ساخته شده اما بدلیل مقادیر زیاد ً )

. بدنه ها عموما 288 بنتونیت و دیگر افزودنی ها کمی زرد به نظر می رسند

شاخص ترین نمونه های کاشی زیر لعابی باقی مانده از این دوره در محدوده خراسان (رضوی) دیده می شود.

 ازاره ی ، بقعه ی امام زاده محروق نیشابور( قرن ، 89)  دارای کاشی های مربعی شکل  است که بر روی آنها نقش اختر هشت دیده می شود و با نقوش اسلیمی و نقاشی های ظریف گل و بوته آراسته شده اند.

مشابهی در مجموعه ی قدمگاه نیشابور (1091 ً نمونه های کاملا ) نیز دیده می شود که از لحاظ نقش شباهت زیادی با کاشی های مربعی مذکور داشته و نام یا احد در مرکز آنها دیده می شود؛

 با این تفاوت که کاشی های ازاره ی داخلی قدمگاه به شکل ستاره ی هشت پر (اختر)، هشت ضلعی و طبل است.

این کاشی ها، همه زیر لعابی بوده و ترکیب گره کاشی کاری  شده  هشت، کلمه های"یا عزیز "و "یا ِ اخترِ را بوجود می آورند و در مرکز احد "دیده می شود، اما تاریخی مشابه نمونه های امامزاده محروق.

 البته گروه دیگری از کاشی های 14 در اینجا دیده نمی شود (تصویر زیر لعابی با نقش یک بوته گل (در هر کاشی) در ایوان مجموعه قدمگاه وجود دارد که از لحاظ تکنیک اجرا و نقش، کیفیت پایین تری نسبت به کاشی های داخل بقعه دارند که شباهت فوق العاد ای به نمونه ی قدمگاه مشهد دارد و حتی ظریف تر از نمونه های قدمگاه نیز اجرا است؛

کاشی های زیرلعابی ازاره ی داخلی بنای آرامگاه خواجه ، مشهد می باشد.

شباهت به حدی است که می توان حدس زد مربوط به یک کارگاه  در این کاشی ها باشند.

ایوان های گرداگرد بنای هشت 16 هم دیده می شوند دارای کاشی های مربع زیرلعابی است که بر خلاف نمونه های داخل بقعه از کیفیت پایین تری برخوردارند اما در مقابل سطح وسیع تری از دیوار را پوشانده اند و تا ارتفاع افراز طاق امتداد می یابند.

در آرامگاه های اصفهان به دلیل دخل و تصرف های متعدد و بازسازی های متنوع، تشخیص نمونه کاشی های زیرلعابی مربوط به دوره ی صفوی به سختی امکان پذیر است.

 شاید کیفیت متفاوت نمونه های قاجار راهگشای شناخت نمونه های صفوی باشند.

با بررسی آرامگاه های اصفهان، قطعات زیادی کاشی زیرلعابی در ازاره ی امام زاده هارون ولایت دیده می شود که از لحاظ تنوع رنگ و قدرت اجرا منحصر بفرد هستند ولی متاسفانه فقط تعداد کمی از آنها باقی مانده است.

نقش این کاشی ها، ترکیبی از گل و برگ و نقوش اسلیمی و ختایی است.

از دیگر امامزاده های اصفهان که در ازاره ی آن کاشی های زیر لعابی دیده می شود می توان به امام زادگان درب امام اشاره کرد 

اما در دوره صفوی تغییرات اساسی در آن ایجاد شده است.

مسجد میرعماد کاشان از دیگر بناهایی است که کاشی های زیر لعابی دوره ی صفوی با کیفیت بسیار بالا درآن دیده می شود.

قطعه کاشی مثلثی سپید بوم که عبارت "علی ولی الله "با رنگ آبی بر روی آن اجرا شده در دو طرف درب ورودی ایوان مقصوره دیده میشود .

استفاده از کاشی های زیرلعابی جهت ساخت وقف نامه، یاد نامه  و... در دوره صفوی نیز همچنان ادامه داشته اما تعداد آنها بشدت کاهش  میبد، کتیبه ی مستطیل ِ می یابد.

 بالای ورودی مسجد فیروز آباد شکل، وقف جوانی که تازه به قتل رسیده است دیده  می شود .

کاشی های زیر لعابی، منقوش به طرح های انسانی در حمام گنجعلی خان کرمان (مربوط به دوره صفوی) (کیانی و دیگران، ) دیده می شود.

این سری کاشی های مستطیل شکل ارتفاع بالای ازاره را نشان میدهند .

اما کاشی های زیر این قسمت در دوره ی قاجار تعویض  شده اند.

نمونه های  مشابه اما با ظرافت بیشتر و تکنیک اجرایی قوی تر  و نقوش برجسته را می توان در حمام علیقلی آقا (از حمام های دوره ) مشاهده کرد.

#کاشی‌_سنتی#کاشیکاری#گنبد#مساجد#آثار_باستانی#معماری_سنتی#کاشی#کاشی_مساجد#کاشی_حسینیه#کاشی_محراب #تولید_کاشی_سنتی#کاشی_سردرب#ساخت_کاشی_سنتی  #کاشی_اسپانیایی#کاشی_گنبد#کاشی_هفت_رنگ#انواع_کاشی_کاری_سنتی #آجر_لعاب_دار#دکوراسیون_داخلی#کاشی_سنتی_زیرپله #معماری_سنتی#معماری#کاشی_سنتی_هفت_رنگ #کاشی_گل_مرغ#حوض_سنتی#حوض#استخر#تک_کاشی#کاشی_گره

#اخبار_کاشی_سنتی