اولین نمونه های نقاشی زیر لعاب شفاف در دوره اسلامی و بر روی ظروف
سفالی قرون سوم و چهارم هـ.ق معروف به ظروف ؛ 24-30؛ قوچانی، بی تا، 23
نیشابور
دیده می شود (آلن، 7831، ).
این سفال ها که در زمان سامانیان ساخته Fehervari| 2000| 50 می شد،
دارای بدنه
گل رسی قرمز یا نخودی بوده که با یک لایه پوشش شده و روی آن
با ترکیب
رنگدانه و گلابه نقاشی شده 1گلابه و در نهایت روی نقاشی ها، لعاب
شفاف سربی قرار
گرفته است ).
موفق ترین تلاش ها در نقاشی زیر لعاب Fehervari| 2000| 50( در قرن
دوازدهم/ 2پس از کشف بدنه خمیر شیشه (خمیر سنگ) روی
بدنه اجرا شده و
یا به طور ً ششم بدست آمد.
رنگ ها مستقیما مستقیم بر روی یک سطح
نازک کوارتزی نقاشی می شدند و
سپس با یک لعاب شفاف بی رنگ یا قلیایی آبی مس لعاب
داده می شد ).
در کاشان تکنیک زیرلعابی بیشتر بر روی Porter 1995| 17( گلدان ها استفاده
می شد، اگرچه بر روی برخی کاشی های نقش
برجسته قالبی نیز دیده می شود.
لکه های
لعاب آبی کبالت و فیروز ای Porter 1995| اغلب
با زرین فام روی
کاشی ها ترکیب شده است .
اما باید در نظر داشت این کاشی ها از
نوع زرین فام هستند و 17 رنگ آبی آنها
که شباهت به نقوش زیر لعاب دارد در واقع رنگ
درون است و نقوش، زیر لعابی نیست.
در نتیجه 3لعاب (لعاب شفاف رنگی) به نظر
می رسد که تا دوره ی سلجوقی
اشار ای به این تکنیک و یا نمونه ی باستان شناسی یا
تاریخی از کاشی های
رنگارنگ (الوان) در این محدوده زمانی یعنی قرون پنجم و 4
یا زیر لعابی وجود ندارد.
ششم هـ.ق مراکز اصلی صنعت سفال گری شهرهای کاشان،
ری، ).
اما باز 34؛ کیانی، 9731، 1357 نیشابور و گرگان بوده اند (کیانی، هم خبری
از کاشی های زیرلعابی نیست و فقط برخی ظروف را می توان زیرلعابی نامید.
از دور
ایلخانی نمونه های قابل توجهی به دست آمده است،"...کاشی های زیرلعابی بدون
تلالو زرین فام شامل کاشی های نقاشی شده با رنگ های آبی و سیاه و کاشی هایی با
کتیبه های برجسته و طرح های چینی به رنگ آبی-سفید است که نمونه هایی از این نوع
هنوز در محل در آرامگاه اولجایتو در سلطانیه معماری در آسیای مرکزی Porter| 1995| 39 یافت می شود”( تحت
فرمانروایی مغول
با ظهور ناگهانی و غیر منتظره کاشی های Degeorge et al.| 2002| زیرلعابی چند رنگ مشخص می شود
103 از قدیمی ترین اشارات
مکتوب تاریخی به کاشی زیرلعابی می توان به متن
“عرایس الجواهر و نفایس
الاطایب”(دوره ی ایلخانی) اشاره کرد که به حق
مهمترین و معتبر ترین متن فنی
و تاریخی موجود در زمینه کاشی کاری در ایران است. در این کتاب چنین آمده است: و
چون خواهند جسدی ترکیب کنند که از آن اثاث و سازند چون قصاع[کاسه ها] و
5اوانی[ظروف، آوندها] سفید 6 زیادی و کوزه ها و ازارخانه؛ بستانند از شکر سنگ
مذکور معطوف منخول[بیخته شده، الک شده] به حریر صفیق[ حریر تنک بافته، درشت بافت]
ده جزو، و از جوهر
آبگینه ی مطحون [ شیشه ی آسیاب شده] یک جزو مخلوط
در آب حل کرده 7 با یکدیگر، و یک جزو گل لوری سفید نیکو بسرشند مانند خمیر و یک شب
بگذارند تا نیک مخمر شود. بامداد نیکو به دست بزنند و استاد بر سر چرخ به آلات
لطیف سازد.
و بنهند تا نیم خشک شود.
آنگاه هم بر .... بعد از آن به دو 8سر چرخ بتراشند و لعاب بر آنجا نهند. ت، و
شفاف هم بر دو
قسم بود: ّ قسم باشد: شفاف یا مصم ش سفید بوم یا منقش
سبز بوم.
اما منقش سپید بوم
ّ یا منق و لاجورد را سلیمانی و برخی را مغنیسیا و 9
سیاهی مزرد رق یا توبال مدقوق [نرم
کوفته شده] و مسحوق [کوفته شده، ریز
ریز شده] منخول هریک د ّ با قدری حصا آمیخته
نقش کنند.
و سبز بوم را به مزر و به جوهر آبگینه مطحون منخول به کتیرا 10 د نقش
کنند ّمجر در آب حل کرده آلات را مدهون کنند و بر سر غربالی فراخ ه [سرپوش]
تغاری
باشد تا رنگ افزونی ّچشمه نهند که مکب از او به تقطیر فرو چکد و به
آفتاب خشک
کنند.
و اگر سبز بوم خواهند به هر ده جزو آبگینه ی مطحون ربع جزو ،11 مثقال
نحاس محرق نهاده مدهون [به ماد ای اندودن]
کنند اع آن را "طینی "خوانند ، از
آتش سبزی ّو به اصطلاح صن .)347
،1347شفاف برون آید مثل مینا سبز
(کاشانی، ابوالقاسم کاشانی که خود از خاندان بزرگ
کاشی پزان کاشان
،1381 بوده و مورخ دربار ایلخانی
نیز محسوب می شده (کاربونی، خود به انواع
آلات شفاف اشاره می کند که سپید
بوم یا ِ8) در متن سبز بوم هستند و بیان
می کند که سبز بوم را با رنگ سیاه نقش می
زنند و سپید بوم را با رنگ های
متنوع از جمله لاجورد، سرخ، سبز و سیاه نقاشی می
کردند.
آدرس اینستاگرام :
https://www.instagram.com/KASHI_HAFT_RANG_MEHDI