دکتر سیمین
حناچی، کارشناس ارشد شهرسازی دفتر فنی وزارت کشور کارشناس ارشد شهرسازی دفتر فنی
وزارت کشور و عضو هیئات رئیسه کمیته بازنگری ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای
افراد معلول جسمی – حرکتی
بیان مسئله و
ضرورت طرح آن
اگر چه تحولات
اجتماعی – فرهنگی جامعه در یکی دو ده? اخیر
سبب شده که افراد ناتوان و کم توان بـه میـزان قابل توجهی در جامعه جذب شوند و
لـیکن وجـود برخـی موانـع بـویژه در عرصـ? معمـاری و شهرسـازی بسـیاری از فضـاها و
ساختمانهای شهری را فاقد شرایط لازم برای بر آورده ساختن نیازهای دسترسی این افراد
نموده است بگونه ای که بعضاً آنان را منزوی ساخته و از حضور فعال در جامعه و انجام
فعالیتهای اجتماعی – اقتصادی باز داشته
است.
نتایج بسیاری از
تحقیقات انجام یافته در این خصوص حاکی از آنست که یکی از عوامل اصلی ایـن نارسـائی
در سـطح جامعـه، عدم آموزش و اطلاع رسانی چه در سطح عموم و چه در سطح مسئولان،
کارشناسـان و متخصصـین در ضـرورت امـر م ناسـب سازی محیط شهری برای افراد معلول
میباشد و یکی از راهکارهای مشخص برای استمرار بخشـیدن بـه امـر آمـوزش و اطـلاع رسانی
در این زمینه تدوین برنامه آموزش جامع برای کلیه مخاطبین در جامعه میباشد که در
این راه می بایست از کلیه مراکز آموزشی از سطوح ابتدایی تا عالی و بویژه رسانه های
عمومی طلب کمک و همکـاری نمـودو از کلیـه وسـائل و ابـزار آموزشـی استفاده کرد
امر آموزش تا
بدان حد نقش تعیین کننده دارد که در بازنگری مصوبه 8/3/68 شورایعالی شهر سازی و
معماری ایران بـا عنـوان «ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری
برای معلولین جسمی – حرکتی» و ارزیابی
عملکرد آن توسط کمیته بازنگری متشـکل از نمایندگان سازمانهای مختلف از جمله وزارت
کشور، وزارت مسکن و شهر سازی، سازمان بهزیستی کشور، بنیاد مستضعفان و جانبازان
انقلاب اسلامی، شهرداری تهران و تعدادی از اساتید و صاحب نظران در این زمینه یکی
از اهداف س ه گانه بازنگری بـه آموزش اختصاص یافت. این اهداف عبارت بودند از:
1- بررسی عملکرد و چاره جوئی علمی و قانونی برای رفع مشکلات
اجرائی.
2- ارتقاء سطح عملی ضوابط و بهنگام نمودن آن با توجه به شرایط
موجود کشـور و تجربیـات سـایر کشـورهای در ایـن زمینه
3- مشخص نمودن روش های آموزش و آگاه ساختن اقشار مختلف جامعه
از مفاد این ضوابط و مقررات.»
مناسب سازی محیط
شهری برای زندگی افراد معلول و ضرورت آموزش همگانی
الف : الزامات
جهانی
1- با اعلام سال 1981 به عنوان سال بین المللی معلولین،
ده?1993- 1983 به عنوان ده? سـازمان ملـل متحـد بـرای معلولین نامیده شد و
اقداماتی توسط کشورهای در حال توسعه با همکاری سازمان ملل و سازمانهای غیر دولتی
بـین المللی در زمینه جلوگیری از معلولیت، توان بخشی و برابری فرصتها انجام
پذیرفته است.
2- برنامه اقدام حیاتی برای معلولین (مصوبه مندرج در قطعنامه
53/37 سوم دسـامبر 1982 اجـلاس عمـومی سـازمان ملل) توصیه های سازمان ملل متحد را
در خود دارد و هدف این برنامه برای افراد معلول آن است که معیارهای مـؤثر پیشگیری
از معلولیت ، توان بخشی و تحقّق هدفهای «مشارکت کامل» افراد معلول را در زنـدگی
اجتمـاعی، توسـعه کشور، و نیز برابری حقوق آنان ترویج دهد، این به معنای فرصتهای
برابر برای تمام افراد جامعـه و سـهمی یکسـان از توسعه اقتصادی، اجتماعی در بهبود
شرایط زندگی آنان است. بر اساس بند 87 برنامه اقدام جهانی، دولتها مسـئولیت نهائی
اجرای برنامه را بر عهده دارند. در بند 88 این برنامه تصریح شده که برنامه های
بلند مدت در سطح ملـی بایـد آغاز شوند تا اهداف برنامه های اقدام جهانی بر آورده
شوند . چنین برنامه هائی باید جـزء جـدایی ناپـذیر سیاسـتهای عمومی یا طرح های
جامعه برای توسعه اجتماعی – اقتصادی باشند
در بند 114 این
برنامه چنین آمده: «به افراد معلول باید اطمینان داده شود که دسترسی آنان به تمام
سـاختمانهای عمـومی و تسهیلات جدید، مجموعه های مسکونی همگانی و شبکه های حمل و
نقل میسر است، همچنین معیارهائی باید اختیار شود که در صورت لزوم، امکان دسترسی
معلولین به ساختمانها و تسهیلات عمومی موجود، مجمو عه های مسکونی و حمل و نقل
فراهم شود.
بندهای 148 الی
154 برنامه اقدام جهانی مشخصاً در خصوص اطلاعات و آموزش عمومی است . بدین معنا که
کشورهای عضـو باید برنامه اطلاعات عمومی جامعی را در زمینه حقوق، مشارکت و نیازهای
بر آورد نشده معلولین تدوین نمایند که همه ا فـراد، از جمله عامه مردم را در
برگیرد. کشورهای عضو باید اطمینان دهند که اطلاعات جاری در اختیار معلولین،
خـانواده هایشـان و متخصصانی قرار می گیرد که با برنامه و خدمات معلولین، تدوین
قوانین، آسایشگاههای معلـولین، کارشناسـان امـور معلـولین، ساخت وسایل و تجهیزات
توان بخشی معلولین در ارتباط هستند.(متن کامل بندهای 148 الی 154 در قسـمت پانوشـت
هـا و منابع آورده شده است)
3- اعلامیه جهانی حقوق بشر بدون اعمال هیچگونه تبعیضی در باب
ازدواج، حق حاکمیت، دسترسی یکسان به خدمات 1 3 -اعلامیه جهانی حقوق بشر عمومی،
تأمین اجتماعی و تحقّق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افراد تأکید می کند
4- اعلامی?پیشرفت و توسعه اجتماعی سازمان ملل متحد ، ضرورت
حراست از حقوق جسمی و ذهنی افراد معلـول را بـه رسمیت می شناسد و رفاه و توان بخشی
آنان را تعهد می نماید. این اعلامیه برای کار مفید و مولّد هر فـردی حـق و فرصت
قائل است
5- مرکز اسکان بشر سازمان ملل توجه خاصی به موانع جسمانی و
دسترسی به محیط خارجی معلولین دارد.
6- برنام? « تندرستی برای همه تا سال 2000 «که توسط سازمان
جهانی بهداشت
تدوین شده است
کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت را ملزم میسازد تا خود را در پیشـگیری امـراض و
اختلالاتـی کـه بـه معلولیت منجر می شود متعهد سازند
7- سازمان بین المللی هواپیمائی کشوری توصیه هائی را در باره
تسـهیلات جابجـائی و تـأمین سـلامت معلـولین بـا 1 7 -سازمان بین المللی هواپیمائی
کشوری کشورهای طرف قرارداد خود به تصویب رسانده است.
8- کمیته اجرائی اتحادیه جهانی پست توصیه ای را پذیرفته است
که بموجب آن تمام قوانین و مقررات پستی کشـورها را به ایجاد تسهیلات لازم جهت
دسترسی افراد معلول فرا خوانده است.
9- در قطعنامه سمینار 84 CIB با
عنوان« مقررات و ضوابط دسترسی و شیوه هـای طراحـی بـرای معلـولین» کـه در ژانویه
سال 1992 در حراره زیمباوه برگزار گردید در خصوص ضرورت آموزش در بنـدهائی از آن
چنـین آورده شـده است: «1 -ضوابط و مقرراتی که آمیخته با مکانیسم اجرائی مؤثر
باشد، میبایست وضع و اجرا گردد تا حـق دسترسـی را برای معلولین تأمین سازد. مقررات
بایستی شامل آموزش، ایجاد انگیزه و حتی جریمه برای نیازهای مهم باشد
تا قدرت اجرائی
آنرا افزایش دهد... 2 -جوامع بین المللی، دولت ها و سازمانها بایستی از طریق وسائل
ارتباط جمعـی و دیگـر وسایل ممکن آگاهی را ترویج نمایند، خصوصاً در آرشتیکت ها،
طراحان، سازندگان، مالکین اراضی و بقیه حرفه هـای مـرتبط و هم چنین مردم عادی را
به نحوی که تمیز داده و قبول نمایند که قابلیت دسترسی از حقوق مدنی اولیه هر شـخص
اسـت کـه بایستی در قانون اساسی هر کشوری حتماً در نظر گرفته شود...
ب : الزامات ملی
1- شورایعالی شهر سازی و معماری ایران مصوبه مورخ 6/10/78 را
با عنوان «مجموعه ضوابط و مقررات شهر سازی و معمـاری به کلیه مراجع مسئول تهیه،
بررسی ، تصویب و اجرای طرح های توسعه شهری، شهرک 3 برای افراد معلول جسمی – حرکتی» سازی و مجتمع های ساختمانی و مسکونی جهت اجرا ابلاغ نمود .
در بندهای 8 و 9 این مصوبه در ارتباط بـا ضـرورت آمـوزش همگانی همچنین تأکید شده
است: «بند 8 -پیشنهاد می گردد وزارت فرهنگ و آموزش عالی، وزارت آموزش و پرورش و
سـایر سازمانها و موسساتی که با امر آموزش نیروی انسانی در سطوح مختلف ارتباط
دارند، در رشته های مرتبط بـا طراحـی کالبـدی تدابیر لازم را جهت گنجاندن واحد
درسی مستقلی برای تدریس اصول و ضوابط طراحی برای افراد معلـول جسـمی – حرکتـی
اتخاذ نموده و در رشته های غیر مرتبط با طراحی کالبدی، حقوق شهری و معماری
معلولین، ضـرورت مناسـب سـازی محـیط برای دسترسی آنان و همچنین نیازهای جسمی این
افراد در رابطه با موضوع تخصص مورد نظر را حد القـل در شـرح یکـی از دروس موجود
بیفزاید.
9 - پیشنهاد می
گردد سازمان صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران در برنامـه هـای خـود، آگـاه سـازی
عمـومی در زمینـه مناسب سازی محیط برای افراد معلول جسمی – حرکتی را
در جهت حمایت از ایجاد فرصتهای مساوی بـرای حضـور آنـان در جامعه در نظر بگیرد.
1- قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور
(79-1383 ) که در اردیبهشت ماه سال 1379 به کلیه سازمانهای ذیربط جهت اجرا ابلاغ
گردید، برنامه توسعه 5 ساله ای است که کلیه برنامه و بودجه بخش های مختلـف اجرائی
کشور بر اساس آن تنظیم، تصویب و به اجرا میرسد . در بند ج ماده 193 از فصـل 25
برنامـه کـه مربـوط بـه بهداشت و درمان است، چنین آمده: «... به منظور ارتقاء سطوح
کیفی و کمی خدمات توانبخشی و دسترسی آحاد مردم به این خدمات با هدف تساوی فرصتها و
مشارکت معلولین در جامعه، مناسب سازی اماکن عمومی (خصوصی و دولتی) در طول برنامه
سوم صورت می گیرد... » در خاتمه این بند قید شده که ائین نامه اجرائی مربوط به این
بند با همکاری وزارت مسکن و شهر سازی و سازمان بهزیستی و سازمان برنامه و بودجه
تهیه و به تصویب هیئت وزیـران خواهد رسید.
2- آئین نامه اجرائی بند «ج» ماده 193 قانون برنامه سوم توسعه
در 13 مـاده و 2 تبصـره در جلسـه مـورخ 26/11/79 هیئت وزیران به تصویب رسید:
در ماده 11 چنین
آمده : " صدا و سیمای جمهوری اسلامی موظف است نسبت به تولیـد وپخـش برنامـه
هـای تبلیغـی بـرای ارتقای آگاهی عمومی در زمینه مناسب سازی اماکن عمومی برای
افراد معلول اقدام نماید."
#کاشی سنتی